Kunst - Negentiende Eeuw (1800-1900)
Verslag 7e hoorcollege - semester 5
Inleiding
De periode van de Romantiek in de kunst kan goed worden afgebakend in twee perioden. De eerste periode loopt van ongeveer 1780 tot 1850. Na 1850 verandert er enorm veel binnen de kunst dat de tweede periode niet vergelijkbaar is met de eerste .
Neo-classicisme en Romantiek
 |
| Jacques-Louis David - de eed van de Horatii (1784) - Louvre
www.wga.hu |
Met de Franse Revolutie ontstaat hernieuwde belangstelling voor verering van helden, grote daden, noodlot, zweren van eed en verlies van een geliefde. Daarbij wordt teruggegrepen op de mythologische verhalen uit de klassieke oudheid. Het schilderij van Jacques-Louis David De Eed van de Horatii is daarvan een goed voorbeeld. Dit was een geliefd onderwerp dat door verschillende schilders en schrijvers is uitgebeeld. O.a. Pierre Corneille schreef in 1640 het toneelstuk Horace, dat hetzelfde thema als onderwerp had. Zelfs in de 20e eeuw is dit toneelstuk nog een aantal keren opgevoerd.
De legende van de strijd tussen de Horatii en de Curatii komt uit de Romeinse mythologie en is overgeleverd door de verhalen van Livius.
Tijdens een oorlog tussen Rome en Alba Longa, gedurende de regeerperiode van Tullus Hostilius (ca. 673 - 641 v.Chr.), werd besloten om de oorlog te beslissen door een duel tussen de drielingen. In het begin van het gevecht wisten de drie Curiatii twee van de drie Horatii te doden, maar zij raakten daarbij zelf gewond. ... De gewonde Curiatii konden zich niet meer voldoende verweren en werden door Publius Horatius eenvoudig gedood. Zegevierend keerde Horatius terug naar Rome met zijn buit, de wapenrusting van de Curiatii. Bij de poorten van Rome werd hij opgewacht door zijn zus, Horatia, die verloofd was met een van de Curiatii. Toen zijn zus de wapenrusting herkende en besefte dat haar verloofde dood was, schreeuwde ze het uit van verdriet en riep luidkeels de naam van haar verloofde. Horatius, geërgerd omdat de vreugde van zijn overwinning werd verpest, trok zijn zwaard en stak zijn zus dood. ... Hierom werd hij vervolgens aangeklaagd en veroordeeld voor hoogverraad, maar nadat hij een beroep had gedaan op de volksvergadering, werd hij door deze vrijgesproken. ... De legende zou een reden kunnen zijn voor het ontstaan van de mogelijkheid om beroep in te stellen bij de volksvergadering. (bron: nl.wikipedia.org)
Op dit schilderij van David wordt het moment van de eed vastgelegd. De Romaanse bogen op de achtergrond ondersteunen het thema. Rechts zijn we een aantal treurende vrouwen, die vrezen voor het verlies van hun geliefden. Deze opleving voor de belangstelling van het Classicisme wordt het Neo-classicisme genoemd.
Het schilderij heeft een afmeting van 3 bij 4 meter en werd oorspronkelijk besteld naar koning Lodewijk XVI. Met het uitbreken van de Franse Revolutie stelde David zich in dienst van de revolutionairen. De Eed van de Horatii werd het symbool van de revolutie.
In veel boeken over de kunst in de negentiende eeuw worden het Neo-classicisme en de Romantiek tegenover elkaar gezet. Toch zijn er ook kunsthistorici die het Neo-classicisme tot de Romantiek rekenen. In de kunst van de romantiek spelen vooral emoties en uitdrukking geven aan gevoelens een grote rol. Het neo-classicisme kan worden gezien als één van de vele stijlen binnen de Romantiek. In de stijlen van de Romantiek worden heel veel verschillende aspecten uitgebeeld.
De Franse Revolutie kleurt de Romantiek in Frankrijk. Deze is sterk politiek gekleurd. In de andere landen van Europa krijgt de Romantiek een andere invulling.
 |
| Jacques-Louis David -
de eed in de kaatsbaan (1791)
Château de Versailles
www.wga.hu |
De Franse Revolutie begint in Versailles. De Franse staat was bankroet en koning Lodewijk XVI was genoodzaakt de Staten-Generaal bijeen te roepen. De Staten-Generaal omvatte de vertegenwoordigers van de drie standen: adel, geestelijkheid en derde stand. Toen aan de wens van de derde stand om hoofdelijke stemming geen gehoor werd gegeven, verzamelden de leden zich in de Kaatsbaan.
Hier werd op 20 juni 1789 de Eed in de Kaatsbaan gezworen, waarin de vergadering beloofde niet uit elkaar te gaan, voordat Frankrijk een nieuwe Grondwet zou hebben, die door de Assemblee Nationale zou zijn aangenomen. Het verhaal gaat dat ook alle leden van de adel en de geestelijkheid zich bij leden van de derde stand hadden aangesloten. Alle leden, op een na - Joseph Martin-Dauch - zwoeren de Eed. In werkelijkheid waren er zo'n 300 leden aanwezig.
Het was de bedoeling van het ontwerp van David, dat die een muurschildering zou worden op de achtermuur van de kaatsbaan. Wegens geldgebrek is dit project nooit van de grond gekomen. Tegenwoordig staat op de muur van de Kaatsbaan de studie/ontwerp dat David van dit moment maakte.
Met de schilderijen van Jean-Louis David is er een nieuwe tijd aangebroken. De lieflijkheid en onschuldigheid van de voorgaande Rococo periode, zoals te zien in de schilderijen van Francisco de Goya, is definitief voorbij. Met de Franse Revolutie komt er een einde aan het tijdperk van het feodalisme en het ancien régime.
Het kijken naar de klassieke oudheid en de heldenverering komt zowel tot uiting in de schilderkunst, als in de beeldhouwkunst. Hier zien we Napoleon uitgebeeld als aanvoerder op zijn steigerend paard. Het beeld komt direct uit de klassieke oudheid. Op de fries van het Parthenon op de Arcropolis stonden reliefs met ruiters in dezelfde positie. In Frankrijk werd Napoleon als held vereerd door zijn verwinningen, maar ook om de wetten die hij had ingevoerd. De wetten droegen een duidelijk kenmerk van de Franse Revolutie. Na de val van Napoleon zijn deze wetten gebleven. Ze vormen de basis voor onze huidig staatsbestel.
 |
| Jacques-Louis David -
Napoleon trekt over de Grand St. Bernard 1800
- KHM Wenen
www.wga.hu |
|
|
David versterkte de verering voor Napoleon nog eens extra door in de hoek links onder de namen in de rotsen te 'beitelen' van Napoleon en zijn grote voorgangers die ook over de Alpen trokken: Hannibal en Karel de Grote. Ook dit is een uiting van de Neo-classicistische stijl.
 |
| Detail van Napoleon trek over de Grand St.Bernard |
In de beeldhouwkunst wordt ook teruggegrepen op de oud klassieke werken. Antonio Canova was een Italiaans Neo-classicistisch beeldhouwer. Hij kreeg de opdracht Pauline Borghese, de zuster van Napoleon te vereeuwigen. Hij beeldt haar uit liggend op een rustbank in een pose van de godin Venus.
Gedurende het keizerrijk werd Napoleon door een aantal schilders vereeuwigd. In het schilderij van Ingres zien we Napoleon in vol ornaat met alle regalia van zijn keizerlijke waardigheid.
Ook Jean-Louis David - die onder het keizerrijk van Napoleon - weer hofschilder werd maakte een portret van de keizer in zijn werkkamer. Hier niet de overdaad van Ingres, maar een betrekkelijk sober portret van de keizer in zijn uniform
|
|
 |
| Dominique Ingres -
Napoleon op de troon (1806) -
Musée de l'Armée Parijs
www.wga.hu |
|
 |
| Jacques-Louis David -
Napoleon in zijn werkkamer (1812) -
Nat.Gal. of Art Washington
www.wga.hu |
|
De Napoleontische oorlogen hadden enorme verliezen aan mensenlevens tot gevolg. De Slag bij Elay in Pruisen was een van de bloedigste in de Vierde Coalitieoorlog. Na de slag verscheen Napoleon persoonlijk om zijn legers te inspecteren en het resultaat van de slag in ogenschouw te nemen. Na het zien van de enorme hoeveelheid gesneuvelde en gewonde soldaten zou hij hebben opgemerkt: "Deze slachtpartij doet alle vorsten op aarde de zin vergaan om oorlog te voeren." Het weerhield hem er niet van om het Russische leger en Rusland als de agressor te zien en te besluiten om verder te trekken naar Rusland.
Antoine Jean Gros was een leerling van David en schilderde Napoleon na de slag bij Elay. Het is een doek van 8 meter. Napoleon was zo tevreden met het resultaat dat hij Gros in de adelstand verhief.
De grootte van het doek maakte dat het publiek werd geconfronteerd met slachtoffers op de voorgrond die meer dan twee maal levensgroot zijn. Dat roept heftige emoties op.
 |
| Francisco de Goya - de 3de mei 1808 (1814) - Prado
www.wga.hu |
In de schilderkunst zien we dan ook een omslag. Er komt meer aandacht voor de slachtoffers van oorlog en geweld. Zo schildert Francisco de Goya de nasleep van de opstand in Spanje tegen het Napoleontische bewind.
Aanloop tot de opstand was de inname van Madrid in maart 1808 door de Franse troepen van Napoleon en de benoeming van de broer van de keizer tot koning van Spanje. Het volk kwam in opstand toen Franse troepen het vuur openden op een menigte die zich voor het koninklijk paleis in Madrid had verzameld om te voorkomen dat de infant Francisco de Paula door de Fransen naar Frankrijk zou worden gebracht. Straatgevechten waren het gevolg, maar de Franse generaal Murat wist de opstand de kop in te drukken. Er volgde een harde repressie. Honderden gevangen opstandelingen kregen de doodstraf. Deze massale slachting is door Francisco de Goya in beeld gebracht in De Derde van Mei 1808.
Vergelijken we dit beeld met David De Eed van de Horatii, dan valt op dat de composities van beide schilderijen heel veel op elkaar lijken. De Derde van Mei 1808 is het spiegelbeeld van Davids schilderij. De treurende vrouwen zijn vergelijkbaar met de opstandelingen. De Horatii die de de eed zweren hebben dezelfde houding als de soldaten van het vuurpeloton. De uitgelichte figuur in het midden heft als een gekruisigde Christusfiguur beide armen zijwaarts. Dit schilderij is een scherpe kritiek op de heerschappij van Napoleon.
 |
| Théodore Géricault -
de gewonde officier (1814) - Louvre Parijs
www.wga.hu |
De omslag van heldendom naar slachtoffer is ook te zien in het schilderij van Théodore Géricault
De gewonde officier. Op het eerste gezicht zien we een hooggeplaatste officier met een prachtige helm en rijke kleding, maar kijken we naar de gezichtsuitdrukking dan zien we angst. De man is gewond en zoekt waarschijnlijk een goed heenkomen vanaf het slagveld.
In de Romantiek komt er meer ruimte voor gevoelens en emotie. De Rede alleen is niet genoeg.
De politieke Romantiek: uitbeelding van emotie
In Frankrijk heeft de Romantiek een opvallend politiek karakter. Dat begint al bij de Franse Revolutie, als het Neo-classicisme hoogtij viert en dat blijft zo onder Napoleon, die deze stijl als passend voor zijn staatskunst beschouwd.
In de 19e eeuw wordt Parijs steeds belangrijker als internationaal kunstcentrum en daarmee een concurrent van Rome. Domique Ingres zet de klassieke traditie met zijn voorkeur voor de lijn en heldere vormen voort, Eugêne Delacroix en Théodore Géricault werken meer met kleur en een losse penseelstreek.
 |
| Eugène Delacroix -
Griekenland op de
ruïnes van Mesolongi (1826) -
Musée des Beaux-Art Bordeau
www.wga.hu |
Frankrijk levert ook steun aan de Griekse Onafhankelijkheid oorlog. Deze oorlog van de Grieken tegen de onderdrukking door het Ottomaanse Rijk wordt in Europa op de voet gevolgd en de Grieken worden geldelijk ondersteund in hun strijd.
De twee onderstaande schilderijen van Eugène Delacroix kunnen worden beschouwd als een verslag van de strijd van de Grieken. In het schilderij
Griekenland op de ruïnes van Mesolongi staat de verslagen vrouwenfiguur symbool voor Griekenland. Aan haar voeten onder een omgevallen blok steen zien we nog een arm van een slachtoffer. In
Het Bloedbad op Chios zien we de slachtoffers en de verslagenen als een wanhopige groep bij elkaar kruipen. Op Chios vond tijdens de oorlog een slachting plaats waarbij 22000 inwoners werden vermoord door de troepen van de sultan.
 |
| Eugène Delacroix -
het bloedbad op Chios (1824) -
Louvre Parijs
www.wga.hu |
In beide schilderijen voelen we de emotie, het onbehagen, het medelijden met het onderdrukte Griekse volk.
Een andere onderwerp dat sterk tot de emotie sprak is het enorme schilderij (5 bij 7 m) dat Théodore Géricault schilderde naar aanleiding van de schipbreuk van het fregat de Medusa voor de kust van Senegal.
 |
| Théodore Géricault -
het vlot van de Medusa (1819) - Louvre Parijs
www.wga.hu |
Het Franse fregat liep op een zandbank en de kapitein met zijn officieren verlieten het schip in de reddingssloepen. De overige 147 opvarenden vonden een plaats op een vlot dat door de reddingssloepen zou worden voortgetrokken. De kapitein liet echter de touwen kappen, zodat hij en zijn mannen veilig de Afrikaanse kust konden bereiken. Het vlot dobberde twaalf dagen op de oceaan rond zonder voedsel en zonder water. Er hebben zich verschrikkelijke taferelen op het vlot afgespeeld. Het was de strijd om het bestaan en het recht van de sterkste. Moorden, zelfmoorden, verhongering en kannibalisme vonden plaats. Na twaalf dagen werden laatste vijftien opvarenden gered door het Franse schip de Argos. Vijf van de overlevenden stierven alsnog. De laatste tien opvarenden kwamen terug in Parijs en vertelden over hun ervaringen. Die verhalen ging heel Europa door en bracht de Franse regering in grote verlegenheid. Tijdens een onderzoek naar de toedracht bleek dat de kapitein van de Medusa niet berekend was op zijn taak.
Géricault heeft verschillende overlevenden geïnterviewd.
Dit schilderij is geen beschrijving van een heldenverhaal, een afbeelding van een vorstenhuis, een voorstelling uit de Bijbel, of een lieflijk tafereel, maar de beschrijving van een reële gebeurtenis, alsof het een verslag uit een krant betreft.
In de afbeelding beeldt Géricault een waaier van gevoelens uit: wanhoop, verloedering en valse hoop. Het reddingschip Argos is slechts een kleine stip aan de horizon. De liggende figuren hebben duidelijk alle hoop verloren en liggen in apathie te wachten op hun einde. Het kleine stipje aan de horizon - de kans op redding - zinkt in het niet bij de uitbeelding van de enorme golven rondom het vlot en de dreigende lucht. Voor de uitwerking van het schilderij gebruikte Géricault levende modellen en bestudeerde hij lijken en afgehakte ledematen. In de compositie en de uitbeelding van de lichamen zien we de invloed van Leonardo da Vinci en Michelangelo.
 |
| Francisco de Goya -
De slaap van de rede
brengt monsters voort (1797-99) -
ets uit de serie Caprichos
www.wga.hu |
Gevoelens, angsten, wanhoop, emotie gaan in steeds grotere mate in de schilderkunst een rol spelen. Francisco de Goya maakte een serie tekening
Los Caprichos, waarin hij de dwaasheden van Spaanse gemeenschap hekelde. De afbeeldingen waren vooral cryptisch vormgegeven. In een van de tekeningen richt hij zich op de overheersende invloed van de ratio. Het personage op de voorgrond is de personificatie van de ratio. Achter en naast hem vliegen allerlei gedrochten, uilen en vleermuizen rond. Volgens Goya, die allerlei gruwelen had meegemaakt in Spanje tijdens de Napoleontische bezetting, kwamen er allerlei oncontroleerbare driften en emoties vrij, als de rede in slaap is gevallen.
 |
| Francisco de Goya -
De Kolos (1808-10) - Prado
www.wga.hu |
In een ander schilderij van Goya zien we een enorme reus. We zien hem op de rug, maar hij dreigt zich naar ons om te keren. Op de voorgrond zien we vluchtende mensen die op alle mogelijke manieren en zo snel mogelijk aan de dreiging van de reus willen ontkomen. De hele wereld lijkt als het ware op drift voor een donkere dreiging. De figuur van de reus zaait angst onder de bevolking.
 |
| Jan Willem Pieneman -
de slag bij Waterloo (1824) -
Rijksmuseum Amsterdam
www.pieneman.org |
Een Nederlands schilderij dat de actualiteit uitbeeldt, is
De Slag bij Waterloo van Jan Willem Pieneman. Het is een van de grootste schilderijen in het Rijksmuseum en gemaakt voor de hertog van Wellington (de figuur te paard in het midden). Wellington is met zijn leger in het defensief gedrongen, Napoleon lijkt de slag te gaan winnen, maar links komt de voorhoede van het Pruisische leger Wellington mededelen dat Blücher met zijn troepen in aantocht is. Op de voorgrond links ligt de kroonprins van Oranje, de later koning Willem II, die in de slag gewond is geraakt. Het werk was bedoeld voor de hertog van Wellington, maar koning Willem I kocht het schilderij voor zijn zoon en liet het meteen in het Rijksmuseum tentoonstellen. Het schilderij beeldt de Slag bij Waterloo uit in verhaalvorm.
Tijdens het keizerrijk had Napoleon opdracht gegeven om midden in Parijs een enorm triomfboog te bouwen, als herinnering aan zijn overwinningen. Hier zien we weer het teruggrijpen op de klassieke oudheid. In het oude Rome bouwde de keizers ook triomfbogen met reliefs om hun overwinningen te vieren. De bouw begon in 1806, maar werd in 1811 stilgelegd door de dood van Chalgrin en de teloorgang van Napoleons populariteit. Het bouwwerk stond in 1811 nog maar 10 meter boven de bouwplaats. De bouw werd hervat in 1830 onder koning Louis-Philippe en in 1836 voltooid.
De Fransen zagen - na de dood van Napoleon - vooral de grootsheid van Napoleon als regeerder. In de rest van Europa herinnerde de bevolking zich vooral de overheersing en de slagvelden.
De enorme beeldhouwwerken op de huidige Arc de Triomphe dateren uit de tweede bouwperiode. Het beeld van François Rude Le Départ des volontaires de 1792, ook bekend als La Marseillaise, beeldt de groep vrijwilligers uit die uit Marseille naar Parijs optrokken. Het is het symbool voor de vrede, de welstand en de overwinning.
De Kunst en de Wetenschap
Al in het begin van de 18e eeuw worden er op de plaats waar ooit Pompeii en Herculaneum hadden gelegen marmeren beelden opgegraven. Halverwege de 18e eeuw is het koning Karel III van Spanje die met grote ijver de keihard vulkanische grond met gebruik van springstof open te breken. Hij laat alle vondsten overbrengen naar Madrid. Naast beelden en gebruiksvoorwerpen komen ook de eerste fresco's te voorschijn. Deze vormen een inspiratie voor talloze kunstenaars, maar ook de opgravingen zelf bieden kunstenaars mogelijkheden om de oude klassieke tijd te laten herleven.
 |
| Louis-Jean Desprez -
de opgravingen van Herculaneum (1781) gravure
www.getty.edu |
|
|
 |
| Raphael Mengs -
Portret van
Johann Joachim Winckelmann
(1761-62) -
Metropolian New York
www.metmuseum.org |
 |
| Winckelmann - '
Gedanken über die Nachahmung
der griechischen Werke in der
Malerei und Bildhauerkunst
(1755/56) 1e/2e druk
https://archive.org/ |
Het is Johann Joachim Winckelmann die een open brief schrijft aan alle wetenschappers en archeologen van zijn tijd. Hij is zelf een archeoloog en bibliothecaris met een enorme belangstelling voor de klassieken en hij deelt het enthousiasme over de opgravingen. Hij is echter niet te spreken over de manier waarop de opgravingen plaatsvinden. Er wordt niets vastgelegd over de plaats waar de voorwerpen worden gevonden en hoe er na de vondst met de voorwerpen wordt omgesprongen.
Winckelmann is een fervent voorstander om de wetenschap te betrekken bij alle onderzoeken, dus ook de opgravingen.
Oorspronkelijk werkt hij als bibliothecaris in Dresden, waar hij zijn enorme belangstelling voor de klassieke oudheid ontwikkeld. Hij wordt in staat gesteld om in Rome onderzoek te doen en wordt zelfs aangesteld als conservator in de Vaticaanse musea en als bibliothecaris van de Vaticaanse Bibliotheek.
Medio 18e eeuw schrijft hij een boek over hoe - in zijn ogen - ware kunst eruit moet zien. Volgens Winckelmann moet Kunst op de oud-klassieken lijken. De werken uit de oudheid stralen een eenvoud en stille grootsheid uit en dat is volgens Winckelmann het kenmerk van grote kunst.
De invloed van de Romantiek brengt kunstenaars er niet alleen toe om schetsen te maken van opgegraven voorwerpen. De hang naar het onbedorven leven van de oudheid en de middeleeuwen brengt sommigen ertoe om dat verleden steeds meer de idealiseren.
Zo schildert de architect Leo von Klenze een reconstructie van de Acropolis en de Areopagus, zoals hij zich voorstelt dat deze er in de hoogtijdagen moet hebben uitgezien. Zijn schilderijen geven het publiek een beeld van de klassieke oudheid. De echte werken van de oudheid liggen niet in het bereik van het publiek.
Von Klenze gaat zover dat hij in opdracht van Ludwig I van Beieren in Regensburg een reconstructie van het Parthenon bouwt, dat de naam
Walhalla krijgt. Het wordt de behuizing voor bustes van alle beroemde Duitsers (ook prins Maurits van Oranje wordt er met een borstbeeld geëerd). Volgens von Klenze hoort de klassieke stijl bij de hoogstaande mensen die in het Walhalla worden geëerd.
De Romantiek in Engeland
De periode van de Romantiek wordt gezien als een survival van de gothiek. Er is geen sprake van echte Neo-Gothiek eerder van een heropleving van de gothisch bouwstijlen. Daarnaast krijgt 'Gothic' een connotatie van donker, somber en horror.
Een van de vertegenwoordigers van de Neo-Gothiek is Horace Walpole. Hij is van adel, maar ook historicus, antiquair en politicus en maakt furore met het boek The Castle of Otranto, dat gezien wordt als de eerste gothic novel. In de roman doet hij voorkomen dat hij in een kasteel in Noord-Engeland een authentiek 16e eeuws Italiaanse manuscript heeft gevonden met daarin het verhaal Canon van de Kerk van St. Nicolaas in Otranto. Bij de tweede editie heeft hij in het voorwoord toegegeven dat hijzelf de auteur van het verhaal was.
Samenvatting van het verhaal:
The Castle of Otranto is het verhaal van Lord Manfred en zijn familie. Het verhaal begint op de trouwdag van Manfreds zoon, Conrad, en prinses Isabella. Het huwelijk vindt echter niet plaats omdat Conrad wordt verpletterd door een gigantisch helm. De dood van zijn zoon jaagt Manfred schrikt aan, omdat er een voorspelling is dat het kasteel in andere handen zal overgaan. Manfred maakt een plan om van zijn vrouw Hippolita te scheiden en zelf met Isabella te trouwen. Isabella vlucht door een onderaardse gang van het kasteel naar een nabijgelegen kerk geholpen door de boerenzoon Theodore. Vader Jerome verzekert Manfred dat Isabella veilig is in de kerk en vertelt hem over de hulp die Theodore de prinses heeft geboden.
Manfred beveelt Theodore ter dood te brengen. Als Theodore zijn tuniek uittrekt, herkent Jerome een merkteken onder zijn schouder en erkent hem als zijn eigen zoon. Jerome smeekt het leven van zijn zoon te sparen en Manfred biedt hem in ruil daarvoor Isabella vrij te laten. Ze worden onderbroken door een groep ridders die Isabella opeisen. De ridders en Manfred raken met elkaar in conflict in hun zoektocht naar Isabella. Theodore die door Manfred in een toren is opgesloten, wordt door Manfreds dochter Mathilda bevrijdt. Hij rent naar de ondergrondse kerk en verbergt Isabella in een grot waarvan hij de ingang blokkeert om haar te beschermen. Hij raakt in gevecht met een mysterieuze ridder die Isabella's vader Fredric blijkt te zijn. Iedereen vindt zijn weg terug naar het kasteel waar Fredric verliefd wordt op Mathilda. Manfred en Fredric komen overeen dat ze elkaars dochters zullen huwen.
Manfred, die gelooft dat Isabella een afspraak heeft met Theodore in de kerk, neemt een mes mee de kerk in waar in werkelijkheid Mathilda een afspraak heeft met Theodore. Hij denkt dat Mathilda Isabella is en steekt zijn eigen dochter neer.
Theodore blijkt uiteindelijk de ware prins van Otranto te zijn en door Mathilda's dood rest Manfred niets anders dan tot inkeer te komen. Theodore wordt koning en trouwt met Isabella, want zij is de enige die zijn echte zorgen begrijpt.
Dit soort verhalen over ware liefde, ware geest en echte adel wordt in de Romantiek belangrijk. Walpole's boek was dan ook een bestseller.
Horace Walpole ging zover in zijn fascinatie voor de gotiek dat hij door Richard Bently op zijn landgoed in Twickenham bij Londen Strawberry Hill liet bouwen. De architectuur is in Neo-Gothische stijl die tot in het extreme wordt doorgevoerd in het interieur.
Het is geen gothiek zoals we dat in de Franse kathedralen zien, maar allerlei versieringen die een neo-gotische uitstraling hebben.
Het toppunt van Neo-Gothiek is een gedachtespinsel van William Thomas Beckford. Op hele jonge leeftijd erfde Beckford één miljoen pond en landgoederen waarvan hij inkomen ontving.
De constructie van het abdijcomplex begon in 1796 bij Fonthill in Wiltshire. Beckford had James Wyatt als architect ingehuurd. Doordat de architect weinig controle uitoefende bij de bouw, bemoeide Beckford zelf de bouw. De bouw ging dag en nacht door. Als eerste werd de toren gebouwd die instortte. Een nieuwe toren stortte ook in. De derde toren werd dertien jaar na de eerste toren voltooid.
Tegen de Schotse grens ligt Abbotsford de voormalige woning van Sir Walter Scott. Het gebouw is een prachtig voorbeeld van de belangstelling voor de Schotse Middle Ages. De Schotse Middeleeuwen worden gezien als de bron van de Schotse identiteit. Het zoeken naar identiteit was bijzonder belangrijk. Vooral na de Napoleontische tijd kwamen volkeren met vragen. Wie zijn wij eigenlijk?
Neo-gotiek in andere landen
Nederland
 |
| Interieur van de Neo-Gothische zaal
met de kunstcollectie van koning Willem II
puntpixel.nl |
In Nederland was het vooral koning Willem II die gefascineerd was door de Neo-Gothische stijl, zoals hij die tijdens zijn verblijf in Engeland had leren kennen. Eenmaal koning gaf hij opdracht op aan de Kneuterdijk een paleiscomplex te bouwen in Neo-Gothische stijl.
De Gotische Zaal is het enige deel dat nog is overgebleven van paleiscomplex. De constructie van het paleis was slecht, er waren lekkages en later ontstond er instortingsgevaar. In 1882 werd de Neo-Gotische galerij afgebroken.
Het paleis op de Kneuterdijk met daarachter de Gotische Zaal is in gebruik bij de Raad van State. Op Open Monumentendag is de Gotische Zaal open voor publiek.
 |
| G.Brouwer sr - Merkus van Gendt -
Voormalige Koninklijke Manege (1845-47) -
Den Haag
upload.wikimedia.org |
Een ander Haags gebouw waarin de Neo-Gothische stijl te zien is is de voormalige koninklijk manege aan de Parkstraat. Het gebouw was tot 1971 de Willemskerk. Nu het de Vereniging van Nederlandse Gemeenten er gehuisvest. De gevel is behouden gebleven, maar achter de façade is een modern kantoorgebouw opgetrokken.
Duitsland
In het begin van de 19e eeuw was de Dom in Keulen nog altijd in aanbouw. De bouw was begonnen in de 1248. In de 16e eeuw stagneerde de bouw en kwam zelfs volledig stil te liggen. Aan het begin van de 19e eeuw waren alleen een deel van westelijke gevel en het koor gerealiseerd.
Ernst Friedrich Zwirner nam in 1842 de voltooiing van de bouw op zich. Dit was mogelijk omdat de originele bouwplannen uit de 14e eeuw waren ontdekt.
In Duitsland werd de gotiek verbonden met de natuur. Men dacht dat de gotisch bouwstijl zich had ontwikkeld vanuit de idee van een bospad met links en recht hoge bomen met rechte stammen, waarvan het bladerdak van weerszijde in elkaar verstrengeld raakte en als een koepel de boslaan afdekte. Vanuit deze visie werd de Keulse dom afgebouwd.
Het geld voor de voltooiing kwam van de Pruisische koning en er werd een vereniging opgericht om geld in te zamelen voor de voltooiing en het onderhoud van de Dom. Dit Domverein bestaat nog steeds.
De constructie van de de Keulse Dom is een mix van gotiek en neo-gotiek. Een deel van de constructie is gietijzer. Als voorbeeld voor de torens is mogelijk gekeken naar de Munsterkerk van Freiburg.
De bouw van de Keulse Dom inspireerde Duitse kunstenaars tot het scheppen van een ideaalbeeld. Het beeld van een in aanbouw zijnde Domkerk die op een rots boven een stad wordt gebouwd, laat duidelijk de invloed van de Duitse romantiek zien.
Frankrijk
 |
| Eugène Viollet-Le-duc -
Constructie van een gotische kathedraal
blog.apahau.org |
In Frankrijk was het Eugène Viollet-le-Duc die alle monumenten in Frankrijk in kaart bracht. De revolutie was niet vriendelijk geweest voor het Franse erfgoed. Vele kerken en kloosters waren zwaar beschadigd. Verdere teloorgang ontstond door verwaarlozing.
Viollet-le-Duc heeft verschillende boeken geschreven over Romaanse en Gotische architectuur. Zijn ideale gotisch kathedraal had maar liefst zeven torens: 2 aan west- noord en zuidzijde en een enorme toren op de kruising van middenschip en transept.
Viollet-le-Duc heeft veel van het Franse erfgoed gerestaureerd, al zijn kunsthistorici heden ten dage van mening dat hij de gebouwen iets meer dan volmaakt heeft gemaakt.
In Nederland was Cuypers een navolger van de Franse bouwmeester/architect. Van hem zijn verschillende Rooms-Katholieke kerken die na 1853 zijn gebouwd.
Middeleeuwse architectuur en invloed van vreemde culturen in de Romantiek
Naast de opleving van het neo-classicisme (in Frankrijk) en de neo-gotiek (in Engeland) ontstond er in Duitsland belangstelling voor de middeleeuwse bouwstijl van burchten en kastelen.
Bij Potsdam werd een zomerresidentie gebouwd voor prins Wilhelm I, de latere keizer van het Duitse rijk.
Het oorspronkelijk ontwerp was geënt op de neo-gotische stijl uit Engeland, maar de dood van de architect Karl Friedrich Schinkel werden er verschillende aanbouwen toegevoegd, zoals een grote eetzaal, kamers voor de kinderen en een achthoekige danszaal met een sterrenhemel. Toch is nog veel van het oorspronkelijk bouwplan behouden, vooral in het interieur.
Een ander kasteel dat in de 19e eeuw is herbouwd in Burg Hohenzollern. Dit kasteel ligt als een middeleeuwse burcht bovenop een rots. De vorsten van het huis Hohenzollern waren keurvorsten van Brandenburg en koningen van Pruisen.
Het oorspronkelijk kasteel dateerde mogelijk uit de 11e eeuw. In de 15e eeuw werd een nieuw kasteel opgetrokken. Tijdens de Dertigjarige oorlog werd het kasteel verorverd door de heren van Würtemberg. Later kwam het in handen van het huis Habsburg. Nadat de Oostenrijkse bezetters in 1798 waren vertrokken, raakte de burcht in verval. Aan het begin van 19e eeuw was het een ruïne, maar de Pruisische kroonprins Frederik Willem stelde voor het kasteel te herbouwen.
Als architect werd Friedrich August Stüler aangesteld, een leerling en de opvolger van Karl Friedrich Schinkel. Stüler was een bewonderaar van de neo-gotiek. Burg Hohenzollern straalt het ideaal uit van een middeleeuwse ridderburcht. Het kasteel behoort nog altijd tot het privé bezit van de familie von Hohenzollern
Naast belangstelling voor het verleden wat zich vooral uitte in hernieuwde belangstelling voor klassieke en middeleeuwse architectuur, kwam er in de Romantiek ook belangstelling voor andere culturen. Door de reizen naar Azië kwamen verhalen naar Europa over bijzondere bouwwerken in China en Japan. De belangstelling voor het exotische en oude beschavingen maakte een groei door. Dat resulteerde in de bouw van bijzondere op de Oriënt georiënteerde architectuur, zoals torens in pagodestijl, Chinese theehuizen en oosterse, exotische paleizen. Door deze gebouwen te bezoeken en er zelfs thee te kunnen drinken waande men zich in een andere wereld.
Ook de schilderkunst ontdekt die andere exotische wereld. Zo reist Delacroix naar Marocco en beeldt een andere, geheimzinnig wereld uit. Die wereld toont heel aantrekkelijk, is sensueel en overvloedig. Het is een veel kleurrijker wereld dan in West-Europa.
Werkt Delacroix met een was lossere penseelstreek en meer vloeiend, Ingres houdt vast aan de stijl van het neo-classicisme. Toch lijkt Ingres thematisch gezien veel op de wat oosterse schilderijen van Delacroix. Ook Ingres schildert weelderige stoffen en veren. Het naakt in deze kleurrijke omgeving verwijst zowel naar het exotische van verre landen, als naar de klassieke oudheid van goden en godinnen.
 |
| Eugène Delacroix -
De vrouwen van Algiers (1834)
- Louvre
www.wga.hu |
|
|
Naast de invloed van de klassieke oudheid, de Romeinse beschaving, de middeleeuwse architectuur, en de kennismaking met vreemde culturen ontstaat er een opleving van het geloof. Tijdens de Napoleontische overheersing waren de godsdiensten in door Napoleon bezette gebieden gelijkwaardig gemaakt. Deze nieuwe bewustwording van geloven door het individu schept een andere kijk op het Christendom, de verhalen over de schepping en de interpretatie van de Bijbel.
In Engeland is het William Blake die de figuur van God de Vader uitbeeldt met een passer. Blake schreef een boek over de schepping met een eigen mythologie en in een non-conformistische stijl. De uitbeelding van de godsfiguur lijkt uit de antieke wereld te komen (Zeus), maar het Renaissancistisch geschilderde naakt doet denken aan Michelangelo. De godsfiguur is de belichaming van Rede en Recht.
Een Nederlandse schilder die uitdrukking geeft aan het nieuwe, meer individueel gericht christendom is Ary Scheffer. Hij schildert Christus als trooster en accentueert meer de menselijke kant van het geloof.
Scheffer heeft jaren in Parijs gewoond, waar zijn huis nu als museum is opengesteld voor het publiek.
Het Dordrechts Museum bezit een grote collectie tekeningen en schetsen van Ary Scheffer. Het schilderij dat naar aanleiding van de schets Christus consolator is gemaakt, hangt in New York.
Door de gelijkschakeling van de verschillende geloven ontstaat in de protestantse landen meer belangstelling voor Rome. Niet langer wordt het de katholieken onmogelijk gemaakt om hun geloof te belijden.
In Rome wordt zelfs een soort commune, kloostergemeenschap gesticht door een groep kunstenaars die zich de Nazarenen noemen. Ze willen de ideeën uit de Duitse Romantiek samenbrengen met de Italiaanse Renaissance.
Het portret van Franz Porr doet sterk denken aan de Italiaanse Renaissance schilderijen met het boograam waarin een jongeling ons aankijkt. Op de achtergrond zien we een vrouwenfiguur die eruit ziet als een Rafael madonna. De Nazarenen zocht naar een ideale vorm van kunst.
Een ander schilderij van Cornelis Kruseman vestigt ook de aandacht op het geloof van het individu. Kruseman studeert in Rome en heeft de centrale figuur in Rome in de St.Pieter zien knielen en bidden. Hij vraagt haar model te staan voor het schilderij Godsvrucht, maar in plaats van in een kerkgebouw laat hij de figuren biddend zien midden in een bos, in de natuur. Ook hier zien we de invloed van schilders als Rafael en Leonardo da Vinci.
 |
| Friedrich Overbeck -
Portret van Franz Pforr (1810) -
Alte Nationalgalerie Berlijn
upload.wikimedia.org |
|
|
|
De Romantiek is ook de periode van de terugkeer naar de natuur. Niet de liefelijk natuur van tuinen en parken, maar de overweldigende, sublieme natuur met natuurkrachten die de mens zijn eigen nietigheid laten ervaren. Dit gevoel noemen het ervaren van het sublieme.
Over heel Europa raken schilders onder de indruk van de verheven natuur. In Duitsland zijn dat Joseph Anton Koch, Ludwig Richter en Caspar David Friedrich. In Engeland zijn het John Constable en vooral Willem Turner die met zijn kleurrijke schilderijen die bijna alleen vegen zijn het woeste, onvoorspelbare van de natuur weergeven. In Frankrijk is Claude Joseph Vernet met havengezichten tijdens een storm en het landschap van Tivoli. In Nederland Wijnand Nuyen, Andreas Schelfhout en Barend Cornelis Koekkoek
| Duitse natuurschilders |
|---|
 |
| Joseph Anton Koch -
De Schmaldibachfall (1821-22) -
Neue Pinakothek München
www.wga.hu |
|
 |
| Ludwig Richter -
De Watzmann (1824) -
Neue Pinakothek München
www.wga.hu |
|
|
|
 |
| Caspar David Friedrich -
De krijtrotsen van Rügen (ca. 1818) -
Sammlung Oskar Reinhardt Winterthur
upload.wikimedia.org |
|
| Engelse natuurschilders |
|---|
|
|
 |
| William Turner -
De pas van de St.Gotthard 1803-04 -
Birmingham Museum Art Gallery
upload.wikimedia.org |
|
|
 |
| William Turner -
Wolken en Water 1840 -
De Fundatie Zwolle
images.nrc.nl |
|
 |
| William Turner -
De prins van Oranje Willem III aan land
Tate Gallery - Londen
www.tate.org.uk |
|
| Franse natuurschilders |
|---|
 |
| Claude Joseph Vernet -
Een Italiaanse haven bij stormachtig weer (ca. 1740-50)
www.wga.hu |
|
 |
| Claude Joseph Vernet -
De watervallen van Tivoli
met de villa van Maecenas (ca. 1740-50)
Mauritshuis Den Haag
www.mauritshuis.nl |
|
| Nederlandse natuurschilders |
|---|
 |
| Wijnand Nuyen -
Schipbreuk op een rotsachtige kust (1837)
Rijksmuseum Amsterdam
upload.wikimedia.org |
|
 |
| Wijnand Nuyen -
De oude molen in de winter (1838) -
Haags Gemeentemuseum
historiek.net |
|
|
|
|
|
 |
| Barend Cornelis Koekkoek -
Herinneringen en mededeelingen
van een landschapschilder (1841)
www.koekkoek-haus.de |
|
Wat de natuurschilders voor ogen staat, is dat de toeschouwer bij de voorstelling betrokken wordt. Hij moet meegezogen worden in de emotie die het schilderij wil uitbeelden. We zien dat heel sterk bij de schilderijen van Caspar David Friedrich, waar de personen in het schilderij op de rug worden gezien.
Maar ook in de beeldhouwkunst komen we die intrigerende emotie tegen, als we voor het grafmonument staan van Maria Christina van Oostenrijk. De deur van het graf staat open. Er loopt een processie rouwenden naar binnen en wij gaan als het ware met hen mee.
|
|
 |
| Antonio Canova -
Momument van Maria Christina van Oostenrijk (1805) -
Augustinerkirche Wenen
upload.wikimedia.org |
|
Vergelijken we dit beeld met David De Eed van de Horatii, dan valt op dat de composities van beide schilderijen heel veel op elkaar lijken. De Derde van Mei 1808 is het spiegelbeeld van Davids schilderij. De treurende vrouwen zijn vergelijkbaar met de opstandelingen. De Horatii die de de eed zweren hebben dezelfde houding als de soldaten van het vuurpeloton. De uitgelichte figuur in het midden heft als een gekruisigde Christusfiguur beide armen zijwaarts. Dit schilderij is een scherpe kritiek op de heerschappij van Napoleon.
