Duizend jaar Europa IV (1650-1800)- september 2016
Algemene Geschiedenis (1650-1800)
Verslag 1e hoorcollege
Inleiding
Verslag hoorcollege 6 - Kunst 2
1e uur - Barokke paleisarchitectuur
De Barokke paleisarchitectuur is overal in Europa te vinden. De ontwikkeling van deze architecturale stroming werd in gang gezet door Lodewijk XIV bij de verbouwing van het jachtslot in Versailles tot zijn paleis. De paleizen dragen uit dat hier de pracht en praal van het hof wordt getoond, alsof men kijkt naar een toneelvoorstelling. Dit is het hofleven.
Versailles
Louis le Vau, Jules Hardoin Mansart, Charles le Brun
Het oorspronkelijke jachtslot van Versailles is gebouwd door Lodewijk XIII, de vader van de Zonnekoning, Lodewijk XIV. Lodewijk XIV was erg gesteld op Versailles en verhuisde van het Louvre naar het verbouwde jachtslot, als de nieuwe residentie van het Franse hof. Er is altijd aan het paleis van Versailles gebouwd en verbouwd. Er is geen algemeen concept. De bouwmeesters waren Louis le Vau, Jules Hardoin Mansart en Charles le Brun (tuinarchitect).
Het hoofdgebouw met de beide vleugels was in Barokke stijl opgetrokken. Het oorspronkelijke jachtslot bevindt zich in het middengedeelte. Daar werden twee vleugels aangebouwd met rechts de Koningsvleugel en links de vertrekken van de Koningin.
In de vleugel met de vertrekken van de Koning speelde zich het openbare hofleven af. Lodewijk was verzot op afbeeldingen van de antieke wereld met zijn goden. Vanaf de vestibule voor de kapel moesten de hovelingen en hoogwaardigheidsbekleders door een reeks van zal om in de troonzaal te komen. Deze zalen waren gewijd aan verschillende Griekse goden en godinnen. De Salon d'Apollon was de troonzaal.
Dit is een film over het kasteel van Versailles van ongeveer een uur met de mooiste plekken van het kasteel en zijn geschiedenis.
Het meubilair in het kasteel van Versailles is een museale verzameling van stukken uit de Barok, de Classicistische en Empire stijl. Van Lodewijk XIV is een deel bewaard.
De Salon d'Apollon is de troonzaal met o.a. het bekende schilderij, dat Hyacinthe Rigaud in 1701 schilderde van de Franse vorst.
De zaal is genoemd naar de god Apollo die door de Romeinen als zonnegod werd vereerd (Sol Invictus).
Plafondschildering in de Salon d'Apollon
De god Apollo in zijn zonnewagen
Wikimedia
LodewijkXIV vereenzelvigde zich met de god Apollo. In de balletvoorstelling aan het hof, speelde hij altijd de rol van de zonnegod, vandaar Lodewijk's bijnaam 'De Zonnekoning'.
De zaal heeft een duidelijke referentie naar Apollo in de plafondschilderingen, die de ontmanteling van het kasteel van Versailles tijdens de Franse revolutie hebben overleefd. In de rand rondom zijn panelen geschilderd die de bouw van het Colosseum door Vespasianus en de onderwerping van Porus aan Alexander de Grote, voorstellen.
Lodewijk XIV was een gelovig man en had veel belangstelling voor de grote overwinnaars uit de geschiedenis. Hij spiegelde zich aan de heersers uit de klassieke oudheid.
Vespasianus bij de bouw van het Coloseum
Plafondschildering in de Salon d'Apollon
Wikimedia
Porus onderwerpt zich aan Alexander de Grote
Plafondschildering in de Salon d'Apollon
Wikimedia
Salon de Guerre
Medaillon van Lodewijk XIV
Salon de Guerre
Wikimedia
Vanuit de Salon d'Apollon komt men in de Salon de Guerre. Opvallend is hier het enorme medaillon van Lodewijk XIV boven de schouw. De zaal ontleent zijn naam aan de plafondschilderingen die de overwinningen van Lodewijk op de omringende volkeren tonen.
Plafondschildering in de Salon de Guerre
Het symbool voor Frankrijk Marianne
ic.pics.livejournal.com
In het midden van het plafond een tondo met daarop het symbool voor Frankrijk Marianne met op haar schild een afbeelding van Lodewijk XIV.
Galleries des Glaces
Galleries des Glaces
kasteel van Versailles
Wikimedia
De meest bekende ruimte van het kasteel van Versailles in ongetwijfeld de Galleries des Glaces - de Spiegelzaal. Deze ruimte werd gebruikt voor ontvangsten, maar diende eigenlijk meer als wandelgang. Vanuit de Salon de Guerre is de linkerkant tegenover de vensters gedecoreerd met spiegels. De vensters aan de rechterkant kijken uit op de tuin van het kasteel.
De kandelabers tegenover de spiegels reflecteerden in de het spiegelglas, wat een overweldigend schouwspel opleverde. Tussen de spiegels staan antieke bustes en beeldhouwwerken opgesteld.
De zaal is gebouwd in de jaren 1670.
Op het plafond zijn alle succesvolle daden van de koning geschilderd.
Plafondschildering in de Galleries de Glaces
Wikimedia
In de geschiedenis heeft de Spiegelzaal verschillende keren een grote rol gespeeld. In 1871 riep Bismarck er het Duitse keizerrijk uit, na de overwinning van de Duitse legers op Frankrijk. In 1919 werd na de Eerste Wereldoorlog de Vrede van Versailles in de zaal getekend.
In het voormalige jachtslot liet Lodewijk XIV zijn privévertrek aanleggen. Het ontwaken en aankleden van de koning ging gepaard met een uitgebreid hofceremonieel. Voor ieder kledingstuk was een apart hoveling benoemd.
In dit filmpje wordt door middel van graphic modelling de bouw van het kasteel getoond. https://www.versailles3D.com. Dit is een grootschalige project van Google Earth en Google Art in samenwerking met het kasteel van Versailles.
Overal in Europa vond de Franse architectuur van het paleis in Versailles navolging. Alle grote hofpaleizen die in deze periode in de Republiek, Engeland, Spanje, Zweden en Rusland worden gebouwd nemen de opzet van Versailles als basis.
In de Republiek laat stadhouder-koning Willem III in Apeldoorn een jachtslot bouwen, dat we kennen als paleis het Loo. Duidelijk zijn de overeenkomsten met een hoofdgebouw in het midden, de vleugels en de paviljoens. De vertrekken van de stadhouder-koning bevonden zich links, die van koningin Mary rechts met beiden een eigen tuin.
In Engeland is Hampton Court een voorbeeld van de overgenomen Barokke paleisarchitectuur. De architect was Christopher Wren die in opdracht van Koning William en Koningin Mary het Tudor paleis verbouwde. Het is nu toegankelijk voor het publiek.
Het Palicio Real in Madrid is het enige Barokke paleis dat nog wordt bewoond. Het is een van de werkpaleizen van de Spaanse koning. Het kwam gereed in 1755. Het is niet toegankelijk voor het publiek.
Drottningholm is de privé residentie van de Zweedse koninklijke familie. De zuidelijke vleugel van het paleis wordt door hen bewoond. De overige gedeelten zijn voor het publiek toegankelijk. Het paleis werd in opdracht van de weduwe van Karel X Gustaaf van Zweden in barokke stijl gebouwd in navolging van Versailles.
Paleis Peterhof is gebouwd in opdracht van Peter de Grote en wordt wel het Russische Versailles genoemd. Het is een van de grootste toeristische trekpleisters in St. Petersburg.
Het Winterpaleis werd tussen 1754 en 1762. Oorspronkelijk was het een Barok paleis, maar Catharina de Grote, liet het paleis in neoclassicistische stijl voltooien. Het paleis bestaatit een mengeling van barok en neoclassicisme. Het Winterpaleis is een onderdeel van de Hermitage, een enorm paleizencomplex waarin Catharine de Grote haar schilderijenverzameling onderbracht.
Nadat het oude jachtslot in 1683 tijdens het Beleg van Wenen door de Turken werd verwoest, gaf keizer Leopold I de opdracht voor de bouw van een nieuw paleis. De architect Fischer von Erlach voltooide het paleis in 1713. Tegenwoordig is het paleis voor het publiek toegankelijk. Het staat op de Werelderfgoedlijst.
Het Barokke zomerpaleis van Troja werd gebouwd tussen 1679-1685 in opdracht van graaf Václav Vojtech van Sternberg. Het is tegenwoordig een museum.
De ontwikkeling van Barokke paleizen kwam in Duitsland pas op gang nà de 30-jarige oorlog en de oorlogen met Lodewijk XIV. Alle heersers (graven, hertogen, koningen liet hun eigen kleine "Versailles" paleizen bouwen en zij legden "kunstcollecties à la Catharina de Grote".
Voor een overzicht van een groot aantal Barokke paleizen in Europe zie:
https://en.wikipedia.org/wiki/List_of_Baroque_residences
Trappenhuizen
De Duitse paleizen vertonen door de late ontwikkeling meer éénheid. De bouw volgt meer één concept. Een belangrijk kenmerk in dat concept is de bouw en ontwikkeling van het trappenhuis. Het Barokke trappenhuis vervult ook hier de rol van show en theater. Met een monumentaal trappenhuis liet de bewoner zien hoe belangrijk hij was. In het begin worden de statige trappenpartijen aan de buitenzijde van de paleizen gebouwd.
Schloss Nymphanburg (1701)
De dubbele trap, zowel ter linker als ter rechterzijde van de ingang van het slot geeft de mogelijkheid om van een ontvangst een heel ceremonieel en toneelspel te maken.
Augustusburg was de residentie van Clemens August, de bisschop en keurvorst van Keulen. De entree is in het midden door een poort waardoor een koets naar binnen kon rijden.
In een enorme hal was een inpandig trappenhuis gebouwd dat duidelijk de pracht en praal van de keurvorst uitstraalde. Het trappenhuis was apart gebouwd door Balthasar Neumann.
De entree is relatief donker door het gebruik van donkergekleurde marmer soorten. Bovenaan de trap is een vergulde buste van Clemens Augustus in de wandversiering opgenomen. Loopt men de trap op dan wisselen de kleuren van het gebruikte marmer naar hele lichte kleuren.
Het trappenhuis diende als decor voor ontvangsten. De indruk is overweldigend. Alles verwijst naar de grootsheid die Clemens August wilde uitstralen.
Plafondschildering bovenin het trappenhuis
met de Grootsheid (obelisk) en de Vrijgevendheid
upload.wikimedia.org
Ook in de plafondschildering, hoog bovenin het trappenhuis, komt dat tot uitdrukking. Een obelisk is het symbool voor de grootsheid met daarnaast de Vrijgevenheid. Ondanks alle pracht en praal stond Clemens August bekend om zijn matigheid en grootmoedigheid.
Dit was de residentie van de prins-bisschop Johan Philip Franz von Schönborn. In de 18e eeuw was het gewoon dat kerkelijke ambten vervuld werden door plaatselijke heersers.
Ook in de Residenz is het trappenhuis ontworpen door Balthasar Neumann. Het is net als in Augustusburg een inpandig trappenhuis, maar het grote verschil is dat het hele trappenhuis steunt op zuilen. Het staat los in de ruimte. Het trappenhuis vervuld min of meer de rol van meubelstuk. Je kunt er omheen lopen.
De plafondschildering is van Giovanni Tiepolo. Het plafond is een van de grootste in Europa (580 m2) Tiepolo heeft de hele wereld afgebeeld (Europa, Azië, Afrika en Amerika) in een allegorische voorstelling. Ook de prins-bisschop kreeg een plaatsje, terwijl hij met Mercurius van de Olympus afdaalt en Apollo met zijn zonnewagen opstijgt.
Omgang rond het trappenhuis van de Residenz
www.pitt.edu
Gasten en genodigden kregen als ze de tweede dubbele trap beklommen een overweldigend beeld van Tiepolo's plafonschildering. Tegenover de trapopgang was de allegorie van Europa geschilderd, als bakermat van cultuur en beschaving.
Ook dit slot behoort tot de dynastie Von Schönbrunn. Lothar Franz von Schönbrunn prins-bisschop van Bamberg en aartsbisschop van Mainz erfde het landgoed nadat de oorspronkelijke familielijn van de Truchsesse was uitgestorven.
Het bijzondere aan het trappenhuis van slot Weissenstein is, dat het in het midden is gebouwd en de trappen langs de randen omhoog lopen. Hierdoor wordt de ruimte zeer harmonieus ingericht.
Frederik de Grote werd in 1740 koning van Oost-Pruisen - Koningsbergen en Gumbinnen - en markgraaf van Brandenburg. Brandenburg met Berlin - Mark Brandenburg - waren al in 1618 verenigd met het westelijk gelegen deel van het hertogdom Pruisen. Dit hertogdom werd in 1701 tot koninkrijk verheven en kreeg de naam koninkrijk Pruisen. Pas in 1772 werd Frederik koning over heel Pruisen.
In Potsdam bij Berlin liet hij tussen 1745-1747 een zomerpaleis in rococstijl bouwen bovenaan een wijnberg: Sans Souci (Zonder Zorgen). De wijnberg werd in terrassen verdeeld met middenin trappen die naar het paleis lieppen.
In het Park Sanssouci liet Frederik de Grote in 1763 een begin maken met de bouw van een nieuw paleis. De uitstraling moest die van Versailles evenaren. Pruisen was een grootmacht aan het worden in Europa, naast Frankrijk en het Habsburgse Keizerrijk.
Speciaal voor zijn grote schilderijenverzameling liet Frederik de Grote een apart gebouw neerzetten. Het is het eerste gebouw dat speciaal voor dit doel werd gebouwd. Nog altijd kunnen bezoekers hier de 18e eeuws manier van schilderijen tonen bewonderen. Het plafond is voorzien van verguld stucwerk.
Het verzamelen van schilderijen en kunstvoorwerpen vond overal in Europa navolging. Stadhouder Willem V richtte in Den Haag een schilderijengalerij in. De ruimte werd in 1774 het eerste museum dat voor het publiek werd opengesteld. De zaal geeft een indruk hoe de schilderijen in die tijd tentoongesteld werden.
Tuinarchitectuur
Historie
In de 9e eeuw ontwierp Wilfried Strabo, abt van het klooster van Reichenau een plan voor de inrichting van zijn kloostertuin. Hij legde de indeling van de verschillende perken vast in een manuscript "Hortulus", dat kan worden gezien als de basis vormde voor de ontwikkeling van de tuinarchitectuur.
Reconstructie van de kloostertuin van Wilfried Strabo
In het Pandhof van de Dom in Utrecht bevindt zich ook een kloostertuin met perken omringt door lage hagen.
Villa D'Este - Tivoli
De tuin van de Villa d'Este is een voorbeeld van een Renaissance tuin. Vanaf het paleis op de heuvel werd een lange rechte lijn geprojecteerd, waarlangs de verschillende indelingen van de tuin werd gerealiseerd. Een riviertje werd omgelegd, zodat de tuin kon worden voorzien van verschillende imposante waterpartijen. Dit kon door gebruik te maken van de hoogteverschillen in het landschap. De verschillende aanplant had een symbolisch betekenis, zoals de verschillende doolhoven die model stonden voor de levensweg.
De in 1614 Hortus Palatinus bij het kasteel van Heidelberg toont het ontwerpen van vierkanten met planten op een parterre en een doolhof. De opdrachtgever van de keurvorst van Pfalz, Frederik de Wijze. Het ontwerp was een cultureel hoogtepunt van tuinarchitectuur en werd aangelegd door Franse tuinarchitecten. Het is een typisch voorbeeld van een barokke tuin, waarin de natuur is gemanipuleerd.
Frederik heeft slechts één winter geregeerd, vandaar zijn bijnaam 'winterkoning'.
Van de kasteeltuin is niets meer terug te vinden.
Tuin van Vaux-le-Vicomte
Kasteel Vaux-le-Viconte was eigendom van Nicolaas Fouquet. Het kasteel en de tuin zijn ontworpen en gebouwd door dezelfde architecten als het paleis in Versailles: Louis le Vau, Charles le Brun, André le Nôtre.
De middenas van het paleis en de tuin was ontworpen met een waterstroom; een kopie van de Italiaanse tuinen. Belangrijk was eenheid, zowel in grote lijnen, als in de details.
De eenheid van details in het tuinontwerp zijn ook terug te vinden in de vormen van de plafonds in zalen van het kasteel.
Dé architect van de Franse barokke tuinen was André le Notre. Hij ontwierp niet alleen de tuin bij kasteel Vaux-le-Viconte, maar ook de tuinen rond Versailles, de Tuilerieën , de tuin bij kasteel Chantilly en St.James's Park in Londen.
De Franse landschapsschilder Pierre Patel schilderde in 1668 de tuinen van Versailles in vogelvlucht. Het schilderij geeft een goed beeld van de enorme omvang van het complex met de tuinen.
La promenade du roi
La Promenade du Roi
Een andere schilder - Pierre Denis Martin maakte een schilderij waarop Lodewijk XIV te zien is op zijn dagelijkse wandeling door de tuin van het paleis van Versailles. De wandeling ging, net als het aankleden van de koning, met groot ceremonieel gepaard.
Parterre d'eau
Aan de tuinkant van Versailles ontstond door het ontwerp van Spiegelzaal een grote façade, die als decor diende voor het tuinontwerp. In het water van twee vijver wordt op de parterre d'eau de gevel van de Spiegelzaal gereflecteerd. Rondom de vijver staan beeldhouwwerken, die zijn geïnspireerd op de Griekse mythologie.
Lodewijk XIV plaatste vooral veel beeldhouwwerken van de god Apollo in en rondom de tuin en het paleis.
Latona/Leto was de moeder van de god Apollo en zijn zuster Diana/Artemis.
De fontein is ontworpen door Balthazar Marsy. Bovenin staat Latona met haar kinderen Apollo en Diana. In tweede zijn menselijke figuren te zien die in kikkers veranderen. De derde ring heeft spuiters van schildpadden en alligators.
De myth gaat dat Leto de bewoners van Lycië in kikkers veranderde, toen zij weigerden om haar en haar kinderen te drinken te geven.
Lodewijk XIV wilde met deze fontein aangeven, dat kinderen goed behandeld moeten worden.
Voor het ontwerp van de tuinen van paleis Het Loo diende het ontwerp van André le Nôtre van de Versailles tuinen als voorbeeld. Het terrein rond Het Loo is geaccidenteerd dus een waterloop, zoals in Versailles was mogelijk.
Tijdens de Franse overheersing woonde Lodewijk Napoleon op het Loo. Hij paste het paleis aan aan zijn eigen wensen. Hij liet de muren wit maken.
Het Loo is een barokke paleis met barok ontwerp voor de tuin aangelegd door Daniël Marot
Bij de restauratie van de benedentuin bleek dat de waterwerken nog intact waren.
Tussen 1741-80 komt in Engeland een nieuw type tuinarchitectuur op. Het lijkt een meer natuurlijke manier, maar dat is bedrieglijk. De Engelse tuinen zijn kunstmatig en aangelegd, alsof het een natuurlijk landschap is. Er zijn glooiende boomgroepen met mooie solitair staande bomen; slingerende waterpartijen met bruggetjes, maar alles is gepland en uitgedacht. Ook de doorkijkjes, alsof het coulissen op een toneel zijn, met aardige bouwseltjes (follies) moeten de indruk wekken van een natuurlijk landschap.
De ideeën voor de follies en ook de aanleg van rotspartijen werden beïnvloed door landschapsschilders, waaronder Claude Lorrain. Dit is een Pantheon tempeltje, dat een kopie is van het schilderij van Lorrain uit 1672: Aneas op Delos.
De Engelse tuinarchitectuur moet een arcadisch landschap voorstellen met ideeën uit de klassieke oudheid. De opzet is als het decor op het toneel.
Voor Stowe gardens in Buckinghamshire ontwierp Lancelot Brown de aanleg. Ook hier wordt de suggestie gewekt van een arcadisch landschap met slingerpaden. Een overzicht van het park, zoals in de Barokke tuinen is voor de wandelaar onmogelijk.
Stowe gardens werd ook verfraaid met follies, waarvan de Palladische brug een mooi voorbeeld is. De opbouw op de brug is gebouwd volgens de bouwvoorschriften van de Italiaanse classicistische bouwmeester Palladio.
Landeigenaren in Engeland lieten zich graag afbeelden te midden van de natuur op hun landgoed. Belangrijk was dat het bezit bij elkaar bleef. De aanleg van de landschapsparken werd rationeel aangepakt. Akkers en schaapskudden dienden het economisch belang. De natuur werd dienstbaar gemaakt aan de natuur. Dit was ook mogelijk door verbeterde landbouwmethoden, waardoor opbrengsten van het landgoed werden vergroot. Dit had ook een verbetering van de levensomstandigheden van de pachtboeren op het landgoed.
Het ontwerp van Stowe Gardens was een van de inspiratiebronnen van Leopold III, hertog van Anhalt-Dessau voor zijn creatie van Dessau-Wörlitzerpark.
Het hoofdgebouw in het park is opgetrokken in neoclassicistische stijl en ontworpen door Friedrich Wilhelm von Erdmannsdorf. Het park is aangelegd op eilanden in de oude armen van de Elbe.
Ook op dit landgoed werd landbouw bedreven, maar daarnaast werden er ook allerlei bouwwerken opgetrokken. Het ontwerp van deze gebouwen is ook van de hand van Von Erdmannsdorf.
Ook Frederik II de Grote liet rondom zijn paleis Sanssouci in Potsdam een Engelse landschapstuin aanleggen met slingerpadden en follies. De wijngaardterrassen met het achterliggende park is nog in de barokke stijl.
In het park werden verschillende solitair staande bomen aangeplant, waaronder een groene trompetboom. Deze boom, die in 1753 is aangeplant, groeit nog steeds in het park. Inmiddels kruipt de boom met zijn stam over de bodem. Een bord met de ouderdom van de boom moet bezoekers ervan weerhouden de boom als klimrek te gebruiken.
Sanssouci - Bord bij de groene trompetboom
www.hobbyuo.de
Frederik II de Grote liet in het park verschillende bijzondere paviljoens bouwen. Veel van deze gebouwen zijn in rococo stijl opgetrokken met veel goud en krullen.
Kasteel Vaux-le-Viconte was eigendom van Nicolaas Fouquet. Het kasteel en de tuin zijn ontworpen en gebouwd door dezelfde architecten als het paleis in Versailles: Louis le Vau, Charles le Brun, André le Nôtre. 
