Muziek 1 (1650-1800)

Verslag 3e hoorcollege - Muziek 1

Inleiding

In dit semester wordt nog een deel van de Barokmuziek behandeld. Dit is de muziek in de periode 1600-1750. In het tweede hoorcollege komen de Weense klassieken (1750-1800) aan de orde.  In de voorgaande semester hebben we kennisgemaakt met de kenmerken van de middeleeuwse muziek, de muziek van de renaissance en de vroege barok. De middeleeuwse muziek is niet in een kernwoord te vangen. Rond 1300 wordt de ARS ANTIQUA - de vroeg-middeleeuwse muziek - vervangen door de ARS NOVA. Dit vormt de opmaat naar de muziek van de renaissance. Kenmerk van deze muziek is HOMOGENITEIT. Op het hoogtepunt is deze vorm niet meer verder te ontwikkelen. De composities vinden een nieuwe richting in de vroeg-barok, waarvan Monteverdi de vertegenwoordiger was. In deze les behandelen we de midden- en laat-barok componisten, waaronder Purcell en Corelli. Het tweede uur wordt geheel gewijd aan Johan Sebastiaan Bach. De lessen van het volgende semester omvatten zoveel componisten, dat Ludwig van Beethoven nog in het vierde semester wordt behandeld, ook behoort deze componist op zijn hoogtepunt eigenlijk tot een volgende generatie componisten en niet tot de Weense Klassieken.

Henry Purcell (1659-1695)

Purcell is de belangrijkste componist in Engeland in deze periode. Zijn opera Dido en Aeneas vertelt het verhaal van de ongelukkige relatie tussen de held van de Trojanen Aeneas en de koningin van Carthago Dido. Na de ondergang van Troje vlucht Aeneas met zijn oude vader en zijn zoon. Zijn opdracht is om in Italië een nieuw Troje te stichten: Rome. Tijdense zijn zwerftocht belandt hij in Carthago, waar Dido koningin is. Ze is weduwe en wordt verliefd op de aantrekkelijke Aeneas. Aeneas beantwoordt her liefde, maar wordt door de goden gedwongen haar te verlaten; hij moet zich aan zijn opdracht houden. Dido is zo teleurgesteld, dat ze zelfmoord pleegt. De Romeinse schrijver Vergilius heeft dir verhaal geschreven in de Aeneas.  Purcell's opera centreert zich rond de relatie tussen Dido en Aeneas. Het is een korte opera, geschreven voor een groep meisjes in een exclusief internaat, maar het kan ook voor het hof van koning William en koningin Mary zijn bedoeld. De renaissance muziek was niet verder te perfectioneren: alle stemmen waren even belangrijk. In de muziek van de midden-barok is het vooral de melodie- en de baslijn die de compositie dragen. De tussenstemmen zijn minder belangrijk en worden soms zelfs niet uitgeschreven. We luisteren naar de aria: "When I laid in earth", een lamentatie van Didio voor ze zich van het leven beroofd. Recitative Thy hand, Belinda, darkness shades me, On thy bosom let me rest, More I would, but Death invades me; Death is now a welcome guest. Aria When I am laid, am laid in earth, May my wrongs create No trouble, no trouble in thy breast; Remember me, remember me, but ah! forget my fate. Remember me, but ah! forget my fate.

Dit is een passacaglia, of een folia, of chaconne. Deze muziekvorm is exemplarisch voor de Barok. De voorgeschreven maar is 3/4 maar traag en rustig. In de melodielijn komen variaties voor, maar de baslijn heeft een thema van 8 maten die steeds worden herhaald. Eerste vier regels vormen de inleiding met het thema van de baslijn.  In de regels 5-8 wordt de baslijn opnieuw uitgevoerd.  Juist het gebruik van de terugkerende baslijn moest tot homogeniteit leiden. Toch is de herhaling niet steeds in dezelfde harmonie. Door op de baslijn steeds een andere melodielijn te harmoniëren wordt het geen dreun.  In Engeland zijn er in deze periode geen prominente componisten werkzaam, zoals in Duitsland.  Voor de begrafenis van koningin Mary in 1695 componeerde Purcell een begrafenismars.  We luisteren naar Music for the Funeral of Queen Mary De pauken geven het tempo van de processie aan. In de melodielijn horen we een bazuin. Purcell overleed eveneens in 1695. Bij zijn uitvaart werden eigen compositie van hem gespeeld. Stanley Kubrick maakte in de introductie van zijn film A Clockwork Orange gebruik van een bewerking van Purcell's Funeral for Queen Mary. De muziek is elektronisch bewerkt door Walter/Wendy Carlos.

Jean-Baptiste Lully (1632-1687)

Arcangelo Corelli (1653-1687)

In de tweede versie van dit stuk horen we de klavecimbel de inleiding spelen. Dit is niet zo door Corelli aangegeven. In deze periode is er nog een grote vrijheid in de uitvoering van composities. De uitvoerenden konden dit zelf bepalen. Pas in de 19e eeuw komen er striktere aanwijzingen. o.a. bij de uitvoering van de werken van Mahler.  De tijd van de Barok kan worden gezien als de emancipatie van de instrumentale muziek.  Rachmaninoff heeft de Sonate van Corelli  gebruikt in zijn werk: Variatie op het thema van Corelli uit 1931.

Georg Friedrich Händel (1685-1759)

Händel was Duitser van geboorte, maar werkte een groot deel van zijn carrière in Engeland. Hij componeerde veel werken voor het Engelse hof. Een bekend werk is De Watermuziek die hij schreef voor koning George I voor diens boottocht over de Theems. Een ander opvallend werk is Concerto voor harp en orkest (1736) Ook in dit concerto vinden we het muzikale ordeningsprincipe terug, dat kenmerkend is voor de instrumentale muziek uit de Barok. Tot en met de Renaissance was vocale muziek het ordeningsprincipe. Dit veranderde in de Barok. De Chaconne is een ordeningsvorm. In het Concert voor harp en orkest hoort de luisteraar een afwisseling tussen orkest en de solist. Er is een duidelijke afwisseling tussen beide. Dit versterkt het vormgevoel voor de luisteraar. Aan het einde van het stuk is het voor de luisteraar voltooid. De cirkel is rond. We luisteren naar het Concerto in B flat Major voor harp en orkest. De delen zijn: 

Tutti	herhaald
Solo
Tutti
Solo
Tutti (kort)
Solo
Tutti

Jean Philippe Rameau (1683-1764)

Rameau werkte eveneens aan het Franse hof, maar een generatie later, onder Lodewijk XV. Hij was een succesvol componist en heeft veel opera's geschreven.  We luisteren naar een rondeau uit "Les Indes Galantes" (1735)

Antonio Vivaldi(1680-1743)