Ook bij de muziekcolleges loopt de indeling van de serie niet parallel met de politieke geschiedenis. De jaartallen 1300-1500 zijn alleen een kapstok met als voordeel dat de transitie van de middeleeuwse muziek naar de muziek van renaissance aan bod komt. 

• college I - 1300-1400 - de muziek is moeilijk toegankelijk, weerbarstig en ligt moeilijk in het gehoor
• college II - 1400-1500 - de muziek van de vroege renaissance componisten ligt makkelijker in het gehoor. Het is van een andere orde dan de muziek uit het eerste college. De muziek is vloeiender, harmonieuzer, haast hemels.

Frankrijk

bron: Wikimedia Philippe de Vitry

Philippe de Vitry was bisschop, maar ook componist en dichter. In 1318 publiceerde een verhandeling Ars Nova, waarin hij vernieuwingen in de muziek introduceert. 

Het motet Garrit Gallus is een driestemmig werk met twee hoge stemmen en één langzame stem. De drie teksten worden door elkaar gezongen. De teksten hebben niets met elkaar te maken. 

Indeling van Garrit Gallus

• Triplum - Garrit Gallus
• Motetus - In nove fert
• Neuma - onderstem die langzaam slechts één woord zingt. Deze onderstem was een overblijfsel van het - nog altijd verplichte - Gregoriaans, maar werd steeds meer slechts voor de vorm toegevoegd. 

We luisteren naar verschillende uitvoeringen van het motet Garrit Gallus van Philippe de Vitry. Daarna lezen we in de reader de vertaling van Triplum en Motetus. 

Motet Garrit Gallus (1316)

Philippe de Vitry componeerde Garrit Gallus al in 1316 voor de Roman de Fauvel. Dit was een satrisch politiek getint allegorisch gedicht dat onderbroken wordt door zo'n 130 muziekstukken, waaronder Garrit Gallus.

bron: Wikimedia Blad uit de Roman de Fauvel

Het werk wordt toegeschreven aan Gervais de Bus, een klerk aan het Franse hof. Het origineel was een vertelling van ruim 3000 regels.
In de vertelling is Fauvel de hoofdfiguur - een ezel die status verwerft aan het Franse hof. In zijn functie hekelde hij het wangedrag van zowel wereldlijke als kerkelijke heersers. Zijn naam kan worden gelezen als "faux voile"(= valse sluier). De naam is een acrostichon F-A-V-V-E-L en staat voor de ondeugden die heersten aan het hof:

• flatterie - vleierij
• avarice - vrekkigheid
• vilenie - gemeenheid
• ariété (inconstance) - wispelturigheid
• envie - afgunst
• lâcheté - lafheid

Roman de Fauvel - Garrit Gallus 

Deze vernieuwingen kenden voor- en tegenstanders. Jean de Muris verdedigde in zijn verhandeling Ars novae musicae (1319) de ideeën van Philippe de Vitry. De aanhangers van de 'ars antiqua' zetten de tegenaanval in met de verhandeling van Jacob de Liège Speculum musicae. 

Maar vernieuwingen in de muziek winnen het van de behoudende, conservatieve stromingen. 

bron: Graveurs et Dessinateurs de Timbres Guillaume de Machaut - Eerste dag envelop

Ook Guillame de Machaut was opgeleid tot geestelijke, maar werd secretaris van Jan van Luxemburg, de koning van Bohemen. Na de dood van deze vorst, trad hij in dienst van andere vorsten. 

Als componist is hij de belangrijkste vertegenwoordiger van de Ars Nova in Noord-Frankrijk. Hij componeerde meer wereldlijke dan geestelijke muziek en schreef ook poëzie. Zijn muziek is zowel één- als meerstemmig. Voor de verschillende genres ontwikkelde hij vast vormeisen. 

Zijn Ballades zijn allen geschreven rond het vormschema 'aabC aabC' (kleine letter staan voor gelijke melodie, gelijke hoofdletters voor gelijke melodie-plus-tekst) 

Ballade Amours me fait desirer

De uitvoering is elegant. Het is geen dreun. Dit komt ook door de begeleiding met instrumenten (blokfluit, luit) Instrumenten waren trouwens niet voorgeschreven. Het is niet bekend hoe een stuk moest worden uitgevoerd. Toch heeft Machaut in sommige werken aanwijzingen gegeven voor de uitvoering.

Het beroemdste geestelijke werk van Machaut is zijn Messe de Notre Dame. Het is een uniek en ambitieus stuk voor de mis. Gangbaar was dat de liturgische onderdelen voor een mis voor iedere gelegenheid bij elkaar gevoegd werden uit bestaande stukken en afhankelijk van het kerkelijke kalender. De liturgie bestaat uit Kyrie, Gloria, Credo, Sanctus en Agnus Die. De Mess de Notre Dame is het eerste vijf-delige werk dat als muzikale eenheid is gecomponeerd. Het stuk is geheel vierstemmig en laat motieven terug keren. Het is onbekend voor welke gelegenheid Machaut deze mis heeft gecomponeerd


Messe de Notre Dame (Kyrie)

Frankrijk en Italië waren op het gebied van muzikale ontwikkeling in de 14e eeuw het belangrijkst. De profane muziek werd uitgevoerd bij de elite aan de hoven. De grote stroom muzikale werken is nog altijd bestemd voor uitvoering in de kerk. 

bron: Wikimedia Francesco Landini

bron: Wikimedia grafsteen van Francesco Landini in de San Lorenzo

Francesco Landini was als componist/organist San Lorenzo in Florence. Hoewel hij op jonge leeftijd het gezichtsvermogen verloor heeft hij zo'n 150 wereldlijke werken nagelaten waarvoor hij niet alleen de muziek, maar ook de tekst, schreef. Op de illustratie uit de Squarcialupi Codex is Landini afgebeeld, terwijl het portatief (draagbaar orgeltje) bespeeld.  Hij is begraven in de San Lorenzo.

Non avrà ma' pietà

Het stukje is opgebouwd met een a melodie en een b melodie. Er wordt doorgezongen op één klank. Iedere syllabe wordt gezongen: syllabisch zingen, of extreem melismatisch. Er is meer emotie. Het stuk kabbelt voort.

Donna, s'i' t'o fallito

Dit stuk is luchtiger. Alle nootjes zijn gegeven.

Dat Francesco Landini geliefd en gevierd was blijkt uit Paradiso degli Alberti  geschreven door Giovanni da Prato.

Een gezelschap Florentijen komt bijeen en vermaakt elkaar met zang en dans. Als Landini aan de beurt is weet hij met zijn prachtige spel op het organetto de kwinkelerende vogels eerst tot zwijgen te brengen, waarna ze als het spel is afgelopen in nog jubelender zang uitbarsten

"Nu rees de zon hoger aan de hemel en de hitte van de dag nam toe, en het gehele gezelschap bleef in de aangename schaduw toeven; terwijl op de groene takken wel duizend vogels zongen, vroeg een van de aanwezigen Francesco om wat op het orgel te spelen, om te zien of dat geluid het zingen van de vogels zou doen toe- of afnemen. Hij voldeed meteen aan dat verzoek, en daarop volgde een groot wonder: toen namelijk het geluid weerklonk zag men vele vogels verstommen en als in verbazing bijeen gaan zitten om lange tijd te luisteren; en vervolgens hervatten zij hun lied met verdubbeld elan, een onvoorstelbaar plezier tentoonspreidend, vooral één nachtegaal, die naderde en bij het orgel neerstreek op een tak boven Francesco's hoofd."

Aan het einde van de Ars Nova in Frankrijk ontwikkelt de muziek zich gedurende een periode (ca.1380-1420) tot de Ars Subtilior, een maniëristische muziekstijl die zich ontwikkelde rond Avignon. Het is een periode die veel muzikale experimenten kent met grillige onafhankelijke melodieën. Uitvoering van deze werken is bijzonder lastig. 

bron: Wikimedia pagina uit Codex Chantilly

Solage was een componist aan het hof van de Duc de Berry. Liederen van hem zijn opgenomen in de Codex Chantilly, een manuscript met middeleeuwse muziek in de stijl van Ars Subtilior. Ook de notatie van de muziekstukken was nogal bizar.
Het stuk Fumeux fume is geschreven voor een rookgezelschap, waarbij we moeten bedenken dat het hier niet om het roken van tabak ging, maar om hasj. Solage schreef dit stuk waarschijnlijk voor eigen plezier. Het is een rondeau (=rondeel) met twee melodietjes die heel grillig worden uitgevoerd.  De melodie is lastig te ontdekken. Binnen de Ars Subtilior werkten de componisten als Solage met extreme chromatiek. Het werd atonale muziek.



Rondeau Fumeux fume

bron: Wikimedia Oswald von Wolkenstein

In Duitsland werd Ars Subtilior nagevolgd door Oswald von Wolkenstein. Hij was oorspronkelijk diplomaat en had nogal wat vijanden. Verschillende keren heeft hij dan ook gevangen gezeten. Zijn diplomatieke reizen brachten hem ook in contact met de Arabisch wereld. In zijn muziek zijn oosterse invloeden merkbaar. 

Wer ist, die da durchleuchtet

Een Italiaanse voorbeeld van muziek gecomponeerd in de Ars Subtilior periode is van een anonieme componist.

Amor mi fa cantar