De reader is bedoeld voor beide colleges Muziek. Zie ook Muziek I
Vanuit het Gregoriaans ontstaat meerstemmige muziek. Binnen het Gregoriaans waren vaste regels, waaraan je je moest houden, maar daarnaast mocht je best iets anders zingen: andere tekst, andere melodie, of beide.
Deze ontwikkelingen leiden rond 1000 tot het ontstaan van polyfonie. Van belang is het gebruik van de vierregelige notenbalk, voor het eerst gebruikt door Guido van Arezzo.
Deze vorm van polyfonie wordt toegepast binnen de "Notre Dame school". Het is Gregoriaans met een melodietjes op het octaaf (organum) en daarnaast het improviseren van een extra melodie. Dit is het melismatisch organum.
De Notre Dame school moet niet in verband worden gebracht met de huidige kathedraal.
Deze componist schreef 3-stemmige stukken en zelfs enkele 4-stemmige. De onderstem is "super" traag Gregoriaans. Het "Se" van Sederunt principes duurt 60 maten. De andere stemmen zingen er met verschillende melodieën doorheen. Het woord Sederunt wordt helemaal uitgesponnen. De volgende woorden van het stuk worden in als Gregoriaans gezongen.
Deze vorm van componeren was in die tijd vernieuwend en te vergelijken met het ontstaan van onze popcultuur in de muziek. De muziek werd gezien als "Muziek als een kathedraal"
Aan het eind van de Middeleeuwen wordt muziek uitgevoerd volgens gewoonten en conventies, maar de inhoudelijkheid gaat verloren. De inhoud staat niet meer achter de vorm, dit is - volgens Huizinga in Herfsttij der Middeleeuwen - eigenlijk het einde van tijdperk. Overigens verwijst Huizinga niet naar de muziek.
In de tijd die daarop volgt wordt muziek gecomponeerd zonder de Gregoriaanse principes.
Opzoeken op boekwinkeltjes.nl: Het geheim van de Roos ontrafeld.
Reader blz. 15 en 16.
Umberto Eco - In Naam van de Roos
Ik-verhaal vertelt door Adson. Hij vertelt wat hij voelt bij de zang van Sederunt. Eco heeft expres gekozen voor een moeilijke situatie.
William symboliseert Sherlock Holmes, wat ook afgeleid kan worden uit zijn achternaam William Baskerville ( The Hound of the Baskervilles is een van de vele zaken van Sherlock Holmes. De naam William is ook gerelateerd aan William van Ockham (1288-1347). Adson, als jonge monnik, komt overeen met de figuur van Watson.
William kan ook worden gezien als het zogenaamde Scheermes van Ockham. Hij onderzoekt de verschillende doodsoorzaken, door het opstellen van hypothesen met zo min mogelijk begrippen.
In de Middeleeuwen waren er twee zienswijzen:
William van Ockham behoorde tot de nominalisten. Een van zijn one-liners: "One should not multiply explanations and causes unless it is necessary."
Deze denkwijze geldt nog steeds. Een ingewikkelde zaak moet worden teruggebracht tot eenvoudige elementen, waardoor een oplossing voor de hand ligt.
In de reader bij fragment 2 uit In de Naam van de Roos staat een duidelijke aanwijzing naar het Scheermes van Ockham. William Baskerville zegt daar:
>"Beste Adson, men dient de verklaringen en oorzaken niet te vermenigvuldigen zonder dat daar een dringende noodzaak voor bestaat."
Het wereldbeeld in de Middeleeuwen werd nog altijd gedomineerd door Ptolemaeus. Het berekenen van de planetenbanen in dit stelsel was uiterst gecompliceerd. Ptolemaeus stelde de aarde in het centrum - geocentrische wereldbeeld - met daar om heen de banen van de planeten en de hemelsferen. Copernicus ging uit van de zon - heliocentrisch wereldbeeld. Het berekenen van de planetenbanen werd in zijn visie een stuk eenvoudiger.
Alfonso de Tiende was een Spaanse koning die de bijnaam "El Sabio" De Wijze kreeg. Hij schreef en componeerde gedichten, waarin de maagd Maria bezongen werd: Cantigas de Santa Maria.
De muziek is niet Gregoriaans, wel eenstemmig. De toevoeging van instrumenten is 20e eeuws. In Middeleeuwse miniaturen vinden we veel afbeeldingen van gebruikte muziekinstrumenten. Bij gebruik van dezelfde instrumenten speelden de muzikanten vermoedelijk allemaal hetzelfde. Werden verschillende instrumenten ingezet, dan werd de muziek meerstemmig. De verschillende instrumenten speelden een eigen melodie.
Aan het hof van Alfonso El Sabio werken een grote verscheidenheid aan bevolkingsgroepen, zoals Christenen, Joden en Arabieren.
De muziek is ritmischer dan van Perotinus, allemaal in 3/4 maat, als verwijzing naar de Drieëenheid. Wel zijn er discussies over gebruik van 4/4 maat. De muziek is gedragen en hangt tegen het Gregoriaans aan met oosterse tendensen. Er is een vrij zwevend ritme. Differentiatie in de uitvoering van muziek ontstaat pas in de 13e eeuw.
Bekend is ook de muziek van Ibn el Arab (Sevilla, 1076 - Fez, 1148). Deze Arabische componist leefde voor Alfonso, maar had wel grote invloed op de ontwikkeling van de muziek in Spanje. Deze muziek lijkt meer op vrij improviseren, wat niet kenmerkend is voor de Europese muziek, waarin meer ordening was.
Chants d'Espagne du XIIIe siècle - door Pedro Aledo en ensemble.L'autrier jost' una sebissa
Ook dit is Middeleeuwse muziek gemaakt door rondreizende troubadours. Ontstaan in Zuid-Frankrijk. Ze dichtten en zongen in de taal van de L'anguedoc - het Occitaans.
Helaas is de levensbeschrijving gemaakt door H.Albers in 1992, welke gebaseerd is op de 40 liedjes van Marcabru als bron weinig betrouwbaar.
>Can vei la lauzeta mover
Vertelling vanuit "ik", maar niet specifiek de vraag wat er zo bijzonder is aan de vrouw. Per couplet wordt steeds dezelfde muziek gebruikt, maar wel wat vrijheid, o.a. oosterse invloeden.
Het rijmschema van de tekst is a b a b c d c d, bij het laatste couplet c d c d. Per regel kent het gedicht 8 lettergrepen. Het is bijzonder kunstig gedicht.
Bernard werkte o.a. in Zuid-Frankrijk aan het hof van Eleonora van Aquitanië (ca. 1122 - 1204). Zij bestuurde haar erfdeel zelf. Mogelijk was Bernard haar geliefde. Ze trouwde op haar 15e met Lodewijk VII van Frankrijk. Later scheidde ze van Lodewijk en trouwde met Hendrik de Tweede van Engeland en werd koningin. Haar hof was een belangrijk politiek middelpunt in de Middeleeuwen.
Eleonora nam o.a. deel aan de tweede kruistocht, die onder leiding stond van de Franse koning en de Duitse keizer. Niet duidelijk is of de aanvoerders het eens waren of de tocht via Sicilië of Constantinopel moest gaan. Eleonora reisde over land en ging pas de stad in toen het leger arriveerde. Deze anekdote komt uit onderstaand boek.
Guus Pikkemaat - Eleonora van Aquitanië (2007) - niet wetenschappelijk, wel leuk om te lezen. vgl. Marcabru van H.Albers.
Le jeu de Robin et Marion
Eigenlijk een toneelstuk op muziek. Het stuk gaat over een herdersjongen en -meisje die door een ridder worden belaagd.
De la Halle heeft verschillende soorten muziek gecomponeerd
De Carmina Burana is een handschrift uit de Middeleeuwen met daarin een paar 100 teksten van monniken en studenten in het Frans, Duits en Latijn (Middeleeuws Latijn, niet klassiek). De Carmina Burana gebruikt in het Latijn rijm, wat we niet vinden bij Vergilius.
Carl Orf (1895-1982) zette in 1936 de Carmina Burana opnieuw op muziek. Hij maakt gebruik van de herhaling met een link naar de Middeleeuwen.
Ce fu en mai
Schreef chansons in het Noord-Frans. Chansons de trouvères.