Muziek (I)

Doelstelling van dit college is vooral interesse wekken voor de muziek van de Hoge Middeleeuwen (1000-1300). Daarnaast wordt er aandacht besteed aan dwarsverbanden met andere disciplines binnen de humaniora.

Middeleeuwen - 500 -1400

gregoriaans en polyfone composities

Renaissancce - 1400 -1600

1600 - eerste opera gecomponeerd door Monteverdi. Overgangsfiguur tussen de Renaissance en de Barok

Barok - 1600 - 1750

1750 - Johann Sebastiaan Bach sterft

Weense Klassieken - 1750 - 1800

Mozart, Haydn en Beethoven

Romantiek - 1800 - 1900

Beethoven, Schubert, Bruckner, Mahler, Berlioz, Schumann, Brahms e.a

20st eeuw - 1900 - 2000

De muziek van de 20ste eeuw begin in 1913 met Strawinsky's Le Sacre du Printemps

Historische gezien worden de Middeleeuwen afgebakend door de jaartallen 476 (Val van het West-Romeinse Rijk) en 1453 (Val van Constantinopel). Voor de muziek eindigen de Middeleeuwen rond 1400.

Paus Gregorius (590-604) heeft eenheid aangebracht in de al eeuwen bestaande kerkmuziek. Hij legde de richtlijnen voor de muziek binnen de liturgie vast. In de volgende eeuwen is deze kerkmuziek geconsolideerd. Met name Karel de Grote streefde naar eenheid in het rijk en wenste deze eenheid ook in de kerkmuziek.

• tekst-tropen - waren er meer noten dan lettergrepen die moesten worden gezongen, dan werden er stukjes tekst ingevoegd op de extra noten
• melodie-tropen - tussen de noten werden extra noten toegevoegd.
• tekst/melodie-tropen - zowel tekst als extra noten werden ingevoegd.

De tropen ontwikkelden zich tot zelfstandige stukjes muziek. Dit zijn zogenaamde sequensen, die een aparte vorm aannamen: a bb cc dd .... n. Ook in het Gregoriaans ontstonden sequensen na het jaar 1000.

• eenstemmig
• vrij ritme
• geen maatstrepen
• beperkte in omvang. De melodie beweegt zich rond de tonica

Het Gregoriaans is van enorme invloed geweest op de ontwikkeling van de muziek in latere eeuwen. Juist door de strakke voorschriften heeft zich uit het Gregoriaans de polyfone of meerstemmige muziek ontwikkeld.

Het Dies Irae motief is beroemd en door verschillende componisten in latere stijlperioden gebruikt:

De eerste uitvoering van Rachmaninov's werk in 1897 verliep desastreus. Hij kreeg zoveel kritiek dat hij vier jaar lang niet in staat was om te componeren. Volgens een van de critici was het stuk zo erg, dat als er in de hel een conservatorium was de studenten een stuk zouden hebben gecomponeerd ronde de plagen van Egypte en als dat werk in de stijl van Rachmaninov zou zijn geschreven, dat de bewoners van de hel het stuk zouden hebben gewaardeerd.

Ditzelfde citaat gebruikte Tolstoj voor zijn boek Anna Karenina.

De tekst werd door componisten opgeknipt en als zelfstandig muziekstuk verder ontwikkeld. Interessant is het verschil bij Mozart en Verdi op de frase Tuba mirum ... Gebruik Mozart een enkel instrument (trombone) om de bazuin te laten klinken. Bij Verdi is dat de hele sectie koper.

Een bijzondere compositie is die van Karl Jenkins. Deze muziek is gebruikt voor een compilatie van video's die gebruikt zijn in de Star Wars video games: the Old Republic en the Force Unleashed 2. Te mooi om niet te vermelden, evenals the thema van Rey, Kylo Ren en een improvisatie op de piano van John Williams grandiose muziek

Het Gregoriaans is een archetype in de muziek geworden. Ook moderne musici gebruiken de thematiek in hun werken.

De tekst-melodie tropen en de sequensen houden het Gregoriaans in ere. Binnen het keurslijf werd een vorm van meerstemmigheid gevonden door boven lange noten een melodie in te voegen op de kwint. Dit is het melismatisch Organum. De stemmen werden meer en meer zelfstandige partijen. De meerstemmig muziek die zich uit het Gregoriaans heeft ontwikkeld vinden we alleen in West-Europa. Alle volksmuziek is overal éénstemmig. Meerstemmigheid leidde tot het gebruik van klankharmonieën en akkoorden.

Guido van Arezzo is de ontwikkelaar van het notenschrift. Hij leefde als monnik in het klooster van Pomposa bij Ravenna, maar vertrok later naar Arezzo. De 4-lijnige notenbalk is van zijn hand. Daarnaast ontwikkelde hij de Guidonische hand.

Guidonische hand

De eerste componist in West-Europa was Hildegard von Bingen. Haar muziek kreeg ze als hemelse inspiratie en noteerde ze op een wastafel. Haar secretaris Volmar, een monnik, werkte haar werk uit. De muziek van Hildegard von Bingen lijkt op het Gregoriaans, maar haar werk heeft eigen stijlkenmerken. Bekend is O Ignis Spiritus, dat ze rond 1150 componeerde. Ze werkt met een melodie, herhaalt de melodie en gaat over een nieuwe melodietjes. Haar muziek kent vrijheid en is informeel, maar heeft toch eenheid en wetmatigheid. Daardoor is haar muziek niet saai. Ritme en snelheid werden niet aangegeven. De muziek wordt puur op hoogte gezongen en is niet polyfoon. Zuiver zingen zonder ondersteuning van instrumenten is bijzonder lastig.

Hildegard von Bingen is later abdis van een eigen vrouwenklooster geworden, waar uitsluitend adellijke jongedames uit Bingen en omgeving konden intreden. Naast haar functie als abdis was Hildegard ook een zieneres en heeft veel geschreven over de natuur. Ze was diplomate en raadgeefster van de autoriteiten uit haar tijd.

Een ander bekend werk van Hildegard von Bingen is Ordo Virtutum. Het is een allegorische voorstelling met verschillende rollen. De zangers werden mogelijk tijdens de uitvoering begeleidt met blokfluit en harp. Ordo Virtutum gaat over de Deugd die belaagd wordt door de Duivel. De jonge nonnen speelden de rol rond de Deugd. Volmar had de rol van de Duivel. Het stuk duurt een uur. Het is vergelijkbaar met Elckerlyc.

Margaretha von Trotta: Vision over het leven van
Hildegard von Bingen

De film Vision (2009) van Margaretha von Trotta toont het leven van Hildegard von Bingen in het klooster, waaronder een uitvoering van Ordo Virtutum. De nonnen en Hildegard zelf hebben zich uitgedost, wat bij oudere nonnen niet in de smaak valt. Het kloosterleven was saai en de rijke jongedames hielden ervan om zich zo nu en met opsmuk te tonen. De uitvoering was daarvoor een geschikte gelegenheid.