Literatuur (II)

In de kloosters werden door de monniken kronieken, het leven van heiligen en de overgeleverde werken van antieke schrijvers in het Latijn opgeschreven en talloze malen gekopieerd. De sfeer was gericht op de wetenschap en een cultuur van geleerde (geletterde) mannen.

Binnen de ridderromans zijn een aantal thema's te onderscheiden:

• de Frankische romans geconcentreerd rond de figuur van Karel de Grote - Charlesmagne,
• de Brits-Keltische romans de fictie rond koning Arthur met zijn ridders de hoofdpersoon.
• romans met een Klassiek thema gebaseerd op de verhalen uit de Oudheid
• vanuit de Midden-Oosten bereiken verhalen met een oosters thema het westen van Europa; een voorbeeld hiervan is het verhaal van Floris en de Blanchefloer

Als ze een veld oprijden waar een ploeg staat, stijgt de koning snel af en neemt het ploegijzer mee. Het lijkt hem geschikt voor zijn werk, want wie een burg wil binnendringen, moet zorgen dat hij de nodige gereedschappen heeft.

Elegast zegt dat hij binnenkort zal merken of de koning een behendige dief is. Hij stelt voor een gat in de muur te maken, waar ze doorheen kunnen kruipen. Ze binden hun paarden vast en naderen de muren van de burcht zonder geluid te maken. Elegast gebruikt een staaf ijzer om de stenen te verwijderen. De koning probeert hetzelfde met het ploegijzer. Als Elegast dat ziet moet hij lachen.

De koning wacht buiten, terwijl Elegast naar binnen gaat. Elegast maakt gebruik van een toverkunst, als hij uit een zakje een kruid haalt en dat in zijn mond steekt. Hierdoor kan hij de taal van de hanen en de honden verstaan. Hij hoort dat ze tegen elkaar zeggen, dat de koning buiten staat. Elegast denkt dat hij verraden is, maar het kan ook zijn dat hij zich iets verbeeldt.

Elegast lacht zijn metgezel uit, want hij heeft het kruid al teruggenomen, zonder dat de koning dat merkte. Volgens Elegast weet de koning niets van stelen en in gedachten beaamt de koning die opmerking. Elegast vraagt God hem te beschermen, maar gebruikt weer zijn toverkunst om iedereen in het kasteel te laten slapen, zodat hij alle sloten kan openen.

Extra opmerkingen:

• regel 694 Verstaet, zo moechdi horen! - Opmerking dat dit werk wordt voorgedragen
• regel 700 e.v. Wat dunct u ghedaen te recht? ... - Elegast toont sympathie voor zijn metgezel.
• regel 723 e.v. Dus ghedaen en sach ic noyt gheen ... - De koning is een klungel.
• regel 759 Hi en dochten geen behendich dief - Karel is geen handige dief
• regel 766 e.v. Hi trac een cruyt uut een vate .. - sprookjes achtig over verstaan van de dierentaal. Elegast = elven gast. Hij beschikt over magische kracht
• regel 828 Ghi en waert lange wile doot ... - Elegast is heroische
• regel 834 Gode beval hi al te male ... - Elegast vertrouwt op God
• regel 910 e.v.Ende eggeric sloech zo houde ... - Eggeric slaat zijn vrouw een bloedneus (voorhoofs element, de vrouw is ondergeschikt aan haar man)

In de Arthur romans staan hoofse idealen meer centraal. De verhalen zijn beschaafder en kennen een groter verfijning dan de Karel romans. Centraal personage is Arthur, een Engelse koning. De figuur van Arthur is mogelijk gebaseerd op de legendarische figuur van Artorius, een koning uit de 5e eeuw.

Walewein, ook wel Gawein, is een van Arthur's ridders. Tijdens zijn verblijf aan het hof van Arthur gebeurt er een wonder: er komt een schaakbord door het raam naar binnen zweven. Walewein besluit om op zoek te gaan naar het schaakbord. Het bord is in het bezit van Koning Wonder. Als Walewein aan zijn hof komt en om het schaakbord vraagt, zegt de koning dat hij hem het schaakbord zal geven, als hij hem het zwaard van Amorean brengt. Koning Amorean is echter verliefd op prinses Ysabele, als Walewein hem Ysabele brengt, mag hij het zwaard meenemen.

Boek van Louis Couperus

zie ook: Superhelden op perkament

Ook dit is een Arthur roman over een boerenzoon die opklimt tot ridder. De oorsprong van het verhaal komt uit Frankrijk, rond 1200 van Guillaume le Clerc.

Dit is een van oorsprong een oosterse roman die zich over West-Europa heeft verspreid.

• Frankrijk: Florre et Blancheflor
• Spanje: Flores y Blanceflor
• Brittanië: Floris and Blancheflur
• Duitsland: Flore und Blanscheflur (incompleet)

In Nederland heeft Diederik van Assenede (ca 1270) een in het Nederlands geschreven versie gepubliceerd.

De koning van Spanje, een islamitische vorst, geeft aan zijn koning een christelijke gravin als hofdame. Na verloop van tijd worden er twee kinderen geboren: Blanchefloer, de christelijke dochter van de gravin, en Flores, de islamistische zoon van de koningin. Ze groeien samen op en worden verliefd op elkaar. Blanchefloer wordt in de harem opgenomen, zodat ze Flores niet meer zal zien, maar Flores verbergt zich in een mand met rozen die naar de harem wordt gebracht. Het verhaal heeft een happy end. Floris trouwt met Blanchefloer. Als hij koning van Spanje wordt, wordt hij christelijk.

Flores ende Blanchefloer

Het citaat richt zich op verfijning als toppunt van het verhaal. Het is een verhaal op hoog niveau, zo wil de verteller ons laten weten. Dit is een ontwikkeling in de roman. Er komt ruimte voor gevoel, emotie en sentiment. De hooggeplaatste middeleeuwer kende deze verhalen, waarin de ware liefde overwint. Dit is een oude cliché, dat tot nieuw leven wordt gewekt met dit soort verhalen.

De Carmina Burana is een middeleeuws manuscript, dat in 1806 in een Benediktijner klooster is gevonden door Christoph von Aretin. Het laat een andere rebelse kant van de Middeleeuwen zien. De Carmina Burana zijn liederen geschreven door vaganten, zwervers, onmaatschappelijke rebellen die een hele andere kijk op de maatschappij hadden. Er sprake van ongeremdheid; kritiek op de clerus, hekeldichten, satire en seksueel getinte liederen. De inhoud is kritisch ten opzichte van gezag en macht. Het vrije leven wordt verheerlijkt. Er was muziek bij het oorspronkelijke manuscript. Deze bevinden zich in de Bayerische Staatsbibliotheek. Carmina Burana=Beierse gezangen.

• hymne aan Fortuna (voor het noodlot)
• in de lente (seksueel getint)
• in de taverne (over het genot van wijn)
• in de hof der liefde (over de zinnelijke liefde)

In 1935 heeft Carl Orff de Carmina Burana opnieuw op muziek gezet, maar het heeft nog tot de zeventiger jaren geduurd voor zijn werk in de cultuur werd opgenomen.

Thomas van Aquino was een Italiaanse filosoof en monnik. Hij wilde het goddelijk recht van de genade in verband brengen met het menselijke (wereldlijke) recht van de rede. Van Aquino keek kritisch naar de clerus van zijn tijd. Hij bekritiseerde de pracht en praal waarmee de kerkleiders zich omringden. De bedoeling van Thomas was om terug te keren naar de bron van het geloof. Hij is de grondlegger van de redenerende theologie, gekenmerkt door wat de mens (wij) redelijk vinden. Zijn uitgangspunt werd de basis voor de scholastiek. Zijn visie legde hij vast in zijn werk: Summa Theologica

In de reader staan nog meer voorbeelden uit Summa Theologica. De periode van de scholastiek wordt ook wel "De Renaissance van de 13 eeuw" genoemd. Er wordt teruggegrepen op de Bijbel en de werken van Augustinus en Aristoteles.

Dante Alighieri schreef in de eerste helft van de 14e eeuw La Divina Comedia. Het is het verhaal van een fictieve reis door het hiernamaals. Oorspronkelijk noemde Dante zijn werk La Comedia - een uiting van een moeilijke periode in zijn leven. Boccaccio heeft aan Dante's werk de titel La Divina Comedia gegeven. Het werk is ontstaan in de overgangsfase tussen de late Middeleeuwen en de Renaissance. Er wordt teruggegrepen op de Klassieke Oudheid, waaronder de figuur van Vergilius (als begeleider van Dante-verteller, en als schrijver van de Aeneas). Daarnaast wisselen Christelijke figuren af met klassieke personage en klassieke elementen. Het werk bestaat uit drie delen: Inferno, Purgatorio, Paradiso. Ieder deel bestaat uit 33 canti met ca. 100 terzinen.

La Divina Comedia

In de loop van de Middeleeuwen ontstaan er nieuwe elementen in de literatuur. Dit komt door de opkomst van de burgerij.

Hij wil met zijn werken de burgerij voorzien van kennis. Oorspronkelijk was hij koster in Brielle. De klassieke romans werden door hem op gepubliceerd speciaal voor de burgers. De werken kregen een positieve wending. De burgerij moest er iets van leren. Ontstaan van didaktische en opvoedkundige werken.

• de Rymbybel
• Der Nature Bloeme
• Spieghel Historiael

Niet langer is de kerk de enige autoriteit. Ook gelovigen durven hun mond open te doen en kritisch te zijn. Dit was al bekend van de Carmina Burana. Bij Jacob van Maerlant zien we dit terug in Der Kerken Claghe.