De Aeneas is geschreven in opdracht van Augustus om de heldhaftige en goddelijke afkomst van de Romeinse keizers te bevestigen.
Dante heeft de Commedia geschreven als leerdicht. Het is een ego-document, waarin Dante dichter ook getuigt van zijn eeuwige liefde voor Beatrice, wat een uiting is van de liefde voor God.
Tempel vs Donkere Woud
Aeneas land in Cumae, nadat hij Dido in Carthago heeft achtergelaten. Hij heeft een taak in Italië
In de Aeneas volgt een beschrijving van de tempel bij Cumae.
Aeneas ontmoet de Sybille van Cumae, die zijn metgezel wordt op zijn reis door de hel.
Dante ontmoet Vergilius in het donkere woud (canto 1). Vergilius wordt Dante's metgezel door de Hel en het Purgatorio
Gouden tak voor Persephone
Sybille is priesteres/profetes van de Tempel bij Cumae.
Zij waarschuwt Aeneas dat hij een grote strijd tegemoet gaat. Aeneas wil Anchises, zijn vader die tijdens de vlucht uit Troje, gestorven is. De Sybille zegt Aeneas dat hij een gouden tak moet halen in het donkere woud en deze tak aan Persephone moet aanbieden. Ze bevestigt dat Aeneas een zoon is van Jupiter
Aanbieding van een geschenk (de gouden tak) wordt niet door Dante overgenomen.
Lasciate ogne speranza, voi ch'intrate
De poort naar de Onderwereld staat altijd open. Op de poort staat: Laat varen alle hoop.
Ook in de Commedia vindt Dante de toegang tot de Hel. Een toegang die altijd open staat. De toegangstekst is bij Dante letterlijk overgenomen uit de Aeneas.
Toegang tot de Onderwereld vs Hel
Aeneas moet eerst een gestorven kameraad begraven, voordat hij toegang krijgt tot de onderwereld. Dit is de Griekse gedachtegang: wie niet begraven was, kreeg geen toegang tot de onderwereld.
Bij Dante moet een ziel zijn zonden hebben gebiecht om Gods barmhartigheid te ontvangen, geen berouw is gestraft worden in de hel.
De voorhof van de Hel
Aeneas volgt zijn gids onbevreesd. Uit de grot komen angstwekkende geluiden. Aeneas vertelt over zijn ervaringen in de voorhof van de onderwereld: de angsten, de monsters, oorlog en andere ellendige dingen. Hij ziet allerlei holle schimmen.
Dante ziet in de voorhof de onverschilligen en de engelen die God niet steunden in de strijd met Lucifer
Lot van de verdoemde en de geredde zielen
Na de voorhof komen Aeneas en de Sybille op een splitsing. Links leidt de weg naar Tartaros, rechts naar de Elysese Velden.
In de Commedia is de splitsing ook aanwezig. De zielen die berouw hebben over hun zonden, gaan naar het Purgatorio, of zelfs direct naar het Paradijs. De verdoemden gaan naar de Hel om hun eeuwige straf te ondergaan.
Medelijden
Aeneas ontmoet Charon die de zielen over de Styx zet. Charon kiest de zielen uit. Alleen de zielen die begraven zijn mogen met hem mee. De onbegraven zielen moeten op de oever achterblijven.
Aeneas heeft medelijden met de zielen die achterblijven.
Ook Dante heeft medelijden met de zielen in de Hel, maar wordt door Vergilius terecht gewezen.
Oversteken van de Styx
Charon wil Aeneas niet overzetten, maar de Sybille grijpt in. Het bootje van Charon zakt dieper in het water, vanwege het gewicht van Aeneas.
Dit zelfde gebeurt in de Inferno, als Dante wordt overgezet naar de stad van Dis.
De hellehond Cerberus
Aeneas ontmoet Cerberus. Deze wordt gekalmeerd door een koek met toverkruid, waardoor het monster in slaap valt.
Vergilius gooit aarde in de muilen van de Hellehond, waardoor hij en Dante verder kunnen.
Historische ontmoetingen
Aeneas ontmoet Dido en spreekt haar toe en verontschuldigt zich voor zijn vertrek. Hij heeft een opdracht van de goden. Dido vlucht in haat naar haar 1e man. Ook komt Aeneas verschillende Trojaanse helden tegen.
Ook Dante ziet Dido die voor haar ontrouw in de 2e kring wordt gestraft. In het Limbo ontmoet Dante de oude Griekse dichters en filosofen. In de 8e buidel van de Malebolge ontmoet Dante Odysseus die aan de kant van de Grieken bij Troje vocht
Tartaros vs De Stad van Dis
Tartaros is de plek in de onderwereld waar de zielen worden gestraft en boete doen. Er staat een ommuurde toren. Sybille kent de plek, waar Aeneas niet heen mag; zij is door Hecate persoonlijk rondgeleidt.
Dit is vergelijkbaar met het beeld van de stad van Dis in Inferno, waar de kringen van de lagere hel beginnen. Bij Dante bevinden zich daar de schimmen die zich hebben schuldig gemaakt aan ketterij, bedrog, verraad.
Tartaros vs de 9e kring 4e zone: Giudecca
In de Tartaros bevinden zich o.a. de Giganten die in opstand kwamen tegen Jupiter/Zeus.
Vergelijk Tartaros met de lagere Hel, waar op het diepstepunt Lucifer verblijft. Hij kwam in opstand tegen God.
De Elysesische Velden vs Paradiso
Aeneas bereikt de Elysesisch Velden. Legt de gouden taken bij het paleis van Persophone. Daar ontmoet hij Anchises die hem verteld wat de toekomst van Aeneas zal zijn.
Dit is Dante's Paradiso. Ook Dante ontmoet een voorvader, die hem zijn toekomst voorspelt.
Loutering/reiniging van de goede zielen
De zielen die in de Elysesisch velden verblijven ondergaan ook een vorm van reiniging voor hun aardse fouten. Daarna mogen zij weer naar het aardoppervlak voor een nieuw leven. Reïncarnatie gedachte
Bij Dante vindt reiniging plaats in het Purgatorio. Daar doen de zielen boete voordat ze toegang krijgen tot het eeuwige leven in het paradijs.
Canto 20 - Waarzeggers
Malebolge 4e buidel - Waarzeggers en zieners
De cirkel met de waarzeggers en zieners
contrapasso: hun hoofd staat achterste voren en ze lopen achteruit, als straf voor hun toekomstvoorspellingen tijdens hun aardse leven.
regel 9
accent op híer
daarmee wordt bedoeld de Hel. Dante dichter vergelijkt de langzame voortgang van de zielen als een bidprocessie, wat in tegenspraak is met situatie waarin de zielen zich bevinden.
regel 37-45
Tiresias was oorspronkelijk geen ziener. Het verhaal staat in Ovidius' Metamorfosen III. Tiresias ziet in twee slangen die in elkaar gekronkeld zijn. Als hij ze aanraakt, verandert hij van man in vrouw. Zeven jaar later ziet hij de slangen weer, raakt ze aan en wordt weer man.
Zeus/Jupiter en Hera/Juno hebben een dispuut over wie er meer van seks geniet: de man of de vrouw. Jupiter stelt voor het aan Tiresias te vragen: hij is immers man en vrouw geweest. De vraag is eigenlijk beledigend, want seks is dierlijk gedrag. Als Tiresias zegt, dat de vrouw het meest geniet van seks, slaat Juno hem met blindheid. Als troost schenkt Jupiter hem de gave van het toekomstvoorspellen.
regel 46
Arruns is een Etruskische ziener/waarzegger
regel 52-102
Ontstaan van de stad Mantua.
Vergilius houdt hier een heel lang verhaal over het ontstaan van zijn geboortestad. Dit is uitzonderlijk, want de meeste antwoorden van Vergilius zijn kort en bondig.
Het verhaal wat hij verteld, is niet waar. In de Aeneas geeft Vergilius een hele andere versie over het ontstaan van Mantua.
Hier wordt dus duidelijk dat waarzeggers en zieners onzin verkopen. Wat Vergilius eist van Dante om zijn verzinsel als waarheid te verkopen, is een leugen.
regel 95-96
zie het commentaar van Singleton en Brouwer
meedraaien met de politieke winden.
regel 109-111
Ook hier verdraaide waarheden. Eurypylos is niet aanwezig in Aulis, als de Grieken op weg zijn naar Troje, dat is de ziener Calchas. Deze haalt Agamemnon over om zijn dochter Iphigeneia aan Artemis te offeren, zodat de windstilte wordt opgeheven.
Eurypylos komt voor bij het vertrek van de Grieken uit Troje. Zie Aeneas II 114 ev. Vergilius vertelt dus wederom een leugenverhaal.
regel 127-129
Ook een onwaarheid. Vergilius herinnert Dante eraan, dat hij bij het licht van de volle maan zijn weg kon vinden in het donkere woud, waarin hij was verdwaald in Canto 1. Dante verdwaalde in een donker woud, waar hij geen hand voor ogen kon zien.
Canto 22 - Strijd tussen de demonen
regel 1-12
Wel vaker heb ik ruiters op zien breken,
ten aanval stormen, voor 'n parade zien
verzamelen of voor 'n aftocht om zien keren:
koeriers zag 'k, Aretijnen, jullie land
doorkruisen, hoe een escadron ging plunderen;
toernooien zag ik houden en duels
- men hoort trompetten, soms gelui van klokken,
en trommels, ziet signalen op de burcht,
vertrouwde maar ook ongewone dingen -
nooit zag ik evenwel bij zo raar toetertuig
infanterie of ruiterij van start gaan,
noch 'n schip op sterren koersen of op land.
5e en 6e brug zijn ingestort. De duivels zullen Dante en Vergelius behulpzaam zijn. De vergelijkingen aan het begin van dit canto roepen de beelden op van wat Dante zelf heeft meegemaakt. Hij vergelijkt een militaire veldslag met het lawaai dat de duivels maken.
regel 13-42
De zielen worden door de duivels met hun rieken teruggestoken in het pek. Als ze niet snel genoeg onderduiken, worden ze door de duivels extra gemarteld.
namen van de verschillende duivels
tussen regel 24 en 133 genoemd
29 - Baardaap - Barbariccia
34 - Spiesma - Graffiacan
40 - Roskaak - Rubicante
55 - Slagtand - Ciriatto
70 - Slokop - Libicocco
73 - Draakgebroed - Draghignazzo
94 - Fladderbeen - Farfarello
106 - Hondsvot - Cagnazzo
112 - Vlerkmans - Alichino
133 - Flitsvoer (Drabvoet) - Calcabrina
regel 48
de aan de vork van Spiesma opgehaalde ziel komt uit Navarra. Hij wordt het mikpunt van de duivels. Baardaap wil hem kwellen en houdt hem vast
regel 103-105
de getergde zielen fluiten om de duivels af te leiden. Toscaners en Lombarden uit het pek te voorschijn
regel 114-123
Vlerkmans bedreigt de Navarrees. Als de duivels worden afgeleid springt de ziel uit Navarra terug onder het pek.