Dante's Inferno - 30 januari 2014

Verslag 1e hoorcollege - Dante's Inferno

Verslag van acht colleges over Dante Alighieri's Inferno. Gegeven aan de HOVO Erasmus Universiteit door Frans Jacobs. Voorjaar 2014. Achtergrond informatie was de vertaling van Inferno door Rob Brouwer, aangevuld met toelichtingen. In de colleges werden niet alle canti van Inferno behandeld. De docent vulde het boek aan met thematische onderwerpen die in Inferno zijn terug te vinden.

Waarom Dante lezen?

La Divina Comedia van Dante Alighieri is om twee redenen belangrijk in de wereldliteratuur:
Dante stamt uit de lagere adel van Florence. Zijn familie had een zekere invloed. Florence was een stadsstaat in een tijd van conflicten. De familie van Dante behoorde tot de Witte Guelfen. Dit leidde in 1305 tot zijn verbanning uit Florence. Hij is nooit meer in zijn geboortestad teruggekeerd en in Ravenna gestorven.
Indeling literaire carrière
Dante's levensloop is te verdelen in drie perioden:
De Divina Comedia is een Ego-document. Dat wil zeggen dat de schrijver doet voorkomen, of hijzelf de reis door de Hel, het Vagevuur en het Paradijs heeft gemaakt. Het is een leerdicht met theologische en filosofische strekkingen. Dante wilde zijn lezers aanzetten om hun leven te veranderen. zodat ze bij hun sterven het eeuwige leven zouden krijgen.

Levensloop van Dante Alighieri (1265-1321)

1265
Geboorte van Dante
1274
Eerste ontmoeting met Beatrice Portinari. Beatrice speelt een grote rol in het leven en werk van Dante. Ook in de Commedia speelt zij een rol van betekenis. Zij vraagt Virgilius, die als Dante's begeleider in de Hel optreedt om Dante te redden van zijn zondige levenswandel.
1275-1283
Onderwezen door Brunetto Latini
1283
Tweede ontmoeting met Beatrice
Dante ontmoet Beatrice
bron: Photobucket
Henry Holiday - Dante ontmoet Beatrice (1883)
1289
Deelname aan de slag bij Campeldino Schilderij Beate Beatrice door Dante Gabriël Rosetti.
1290
Beatrice sterft. Dante studeert bij franciscanen en dominicanen in Florence - Sante Croce
bron: Art Institute of Chicago
Dante Gabriel Rosetti - Beata Beatrix (1871/72)
1293
Dante schrijft Vita Nuova (gedichten met commentaar)
juni-augustus 1300
Prior van Florence
1302
Dante verbannen uit Florence
1303-04
Dante schrijft De Vulgari Eloquentia over de Italiaanse volkstaal
1304-1307
Convivio (commentaar op de gedichten uit Vita Nuova. Dit werk is onvoltooid gebleven.
1312
Monarchia over de macht van de paus en de keizer
1315
Publicatie Inferno
1316
Publicatie Purgatorio
1321
Publicatie Paradiso
1321
14 september Dante sterft en wordt in Ravenna begraven

De Goddelijke Komedie

Inferno, Purgatorio, Paradiso
bron: Commons Wikimedia
Domenico di Michelino - Dante and His Poem (1465)
fresco, in de Santa Maria del Fiore in Florence
Dante Alighieri heeft een kopie van zijn epische gedicht De Goddelijke Komedie in zijn hand. Hij wijst naar een processie van zondaars die links naar de cirkels van de Hel(Inferno) worden geleid. Achter hem zijn de zeven omgangen op de Louteringsberg(Purgatorio) te zien, met op de top Adam en Eva die het Aardse Paradijs symboliseren. Boven hen, stellen de Zon en de Maan het Hemelse Paradijs(Paradiso) voor, terwijl rechts Dante's geboortestad Florence te zien is. De afbeelding van Florence verwijst naar zichzelf door de koepel van de Kathedraal waarin dit fresco is geschilderd.

De Goddelijke Komedie is geen tragedie. De tragedie stond hoger aangeschreven. Socrates was al van mening dat tragedies verheven waren boven komedies. Een tragedie eindigt meestal met de dood, terwijl een komedie goed afloopt. Dante schreef de Komedie in de volkstaal. Zijn bedoeling was een groot lezerspubliek te bereiken. Hij wilde dat zijn lezers lering zouden trekken uit het verhaal.

Opbouw van de Komedie

Canto 1 - Het donkere woud; ontmoeting met Vergilius

regel 1-3
Op 't midden van ons levenspad gekomen
trof ik mijzelf in 'n donker woud; ik had
de rechte weg geheel uit 't oog verloren.
  • regel 1: Verwijzing in de 1e terzine naar Psalm 90 v.10 (Onze gemiddelde leeftijd is zeventig jaar) Halverwege is ongeveer 35 jaar. Dante is in 1300 letterlijk halverwege zijn levensweg. Ook in Jesaja 38 v.10 komt een verwijzing naar de helft van de levensloop voor (Mijn leven is pas half voorbij en ik moet het al verlaten. Ik betreed het dodenrijk, verloren zijn mijn toekomstige jaren.
    Dante zegt niet dat het zijn levenspad is. Het is "ons" levenspad. Hiermee geeft hij aan, dat hij zich tot zijn lezers wil richten.
  • regel 2: Naar Vergilius' Aneas 6 v 6-8 en v. 179,185-88 - Als Aneas landt bij Cumae. Dante heeft Aneas van Vergelius goed bestudeerd.
    Ook Augustinus Conf.X v.35.(zo'n enorme wildernis, zo vol verschrikkingen en gevaren) "trof ik mezelf in 'n donker woud, ..." Dante(reiziger) wordt zich bewust van de verkeerde weg die hij heeft gekozen.
  • regel 3: Verwijzingen naar Spreuken 2:13-14, Spreuken 4:18-19 en 2 Petrus 2:15
regel 7
...zo bitter dat de dood niet erger zijn kan.
Verwijzing in het commentaar van Charles Singleton naar Prediker 7:27 en Prediker 41:1 en naar een traktaat van Augustus op het Evangelie van Johannes (Augustine In Ioann XVI,6 (Een naargeestig woud was deze wereld).
regel 8
Maar om van 't goed te spreken dat 'k er vond ...
Vergilius is het goede dat hem na de ontmoeting met de wolf overkomt. Al het andere is minder goed.
regel 11-21
...zo'n diepe slaap had mij, zodra ik eenmaal
de ware weg verliet, geheel vervuld

Maar toen ik bij de voet van 'n heuvel aankwam
waar 't dal een einde nam dat mij tot dan
het hart met angst en vreze had doorstoken,

keek ik omhoog en zag zijn schouders reeds
door die planeet met stralen licht omhangen
die langs het juiste pad, hoe 't loopt ook, voert

Toen werd ik kalm en ging de vrees wat liggen,
die op het meer mijns harten had gewoed
die nacht die ik zo deerniswekkend doorbracht.
  • regel 11 De "slaap" is hier allegorische bedoeld. Het zondige leven doet het goede leven vergeten.
  • regel 12 Het pad van de deugd. Verwijzing naar Psalm 23:3 (Hij verfrist mijn innerlijk en leidt mij op de weg, waar zijn recht geldt, ...)
  • regel 13-18 Dante (reiziger) ziet de "juiste weg". De heuvel is de Mons Domini Psalm 24: 3 (Wie kan de berg van HERE beklimmen en binnengaan in de plaats waar Hij woont? ...)
  • regel 17 De zon was in Dante's tijd een van de planeten. Geocentrisch wereldbeeld. Hier is het de echte zon die op de berg schijnt en een symbool van hoop na de slaap in het donkere woud. De zon op de heuvel maakt Dante (reiziger) blij. Dante's beschrijving van zijn ervaring is heel concreet.
    De nieuwe dag is Goede Vrijdag van het jaar 1300. Christus daalde op Goede Vrijdag ter helle. Op eerste Paasdag zullen Vergelius en Dante de Hel verlaten en op het zuidelijk halfrond arriveren. De tocht door de Hel, het beklimmen van de Louteringsberg en de doorgang door het Paradijs zal een week duren.
regel 22-27
Als een die buiten adem uit de zee
de kust bereikt heeft en vandaar zich omwendt
naar 't water dat hij heeft doorstaan, en kijkt,

zo wendde zich mijn ziel ook om, nog vluchtend,
voor 'n blik naar achteren op de doortocht die
nog nooit een mens in leven heeft gelaten
Dante kijkt terug op zijn reis en vergelijkt zichzelf met een schipbreukeling die, als hij eindelijk land heeft bereikt, terugkijkt naar de zee. Deze beeldspraak kan ook verwijzen naar de doortocht van de Joden in Exodus, maar hier wordt bedoeld het verlaten van het zondige leven.
regel 30
...waarbij het steunbeen lang het laagst bleef staan.
Ook hier weer een allegorische betekenis.
De geest (de rechtervoet die telkens de eerste stap zet) is gewillig, maar het vlees (de linkervoet) is zwak.
De linkervoet is het steunbeen.
regel 32
...een luipaard, licht van tred en razend snel,
Ontmoeting met een luipaard = allegorie van de wellust
regel 37-43
De dag begon, 't was nog de vroege ochtend,
de zon ging op in 't zelfde sterrenbeeld
als toen Gods liefde al die hemeldingen

met heel hun schoonheid in beweging bracht,
zodat 'k alleen maar op iets goeds kon hopen
van 't vrolijk uitgedoste spikkelbeest

op zo'n vroeg uur, in 'n zo zoet jaargetijde,
21 maart wordt gezien als datum van de schepping.
De zon staat in het sterrenbeeld Ram in de lente. Dante (reiziger) ziet wat goeds in het volgen van het luipaard.
regel 45
...bij de aanblik van een leeuw die plotseling opdook.
Ontmoeting met een leeuw = allegorie van de hoogmoed
regel 49
Tot slot 'n wolvin, wier mager lijf slechts hebzucht...
Ontmoeting met een wolvin = allegorie van de hebzucht
regel 55-60
Gelijk een mens die graag wil winnen, als dan
't moment komt dat hem tot verliezer maakt,
slechts klaagt en treurt in al zijn hartsgedachten,

zo ging het mij door 't vredeloze beest
dat op mij af kwam nu, en mij steeds verder
daarheen terugdrong waar het zonlicht zwijgt.
Dante (reiziger) wordt door de wolvin teruggedrongen naar het donkere woud, als hij probeert om toch de heuvel te beklimmen naar het licht.
regel 61-66
Toen 'k in de diepte dreigde terug te vallen
kwam daar, recht voor mijn ogen, iemand aan
wiens stem verzwakt leek door het lange zwijgen.

Toen 'k in de wijde woestenij hem zag
riep ik hem toe: 'Ontferm u mijner, of u
nu 'n schim bent of bij lijve 'n levend mens.'
Dante (reiziger) ziet een schim verschijnen en vraagt om hulp.
regel 67-75
Zijn antwoord: ''k Ben geen mens maar wás het wel ooit;
mijn ouders stamden van Lombarden af
en Mantua was de vaderstad van beiden.

Nog wel sub Iulio zag 'k het levenslicht,
maar 'k lééfde in 't Rome van de goede Augustus,
doch ook van godenleugens en -bedrog.

Ik was een dichter en bezong Anchises'
gerechte zoon, hij die uit Troje kwam
toen dat vermeten Ilium in de as lag.
Vergilius stelt zich voor, maar noemt niet zijn naam. Hij werd geboren onder Julius Ceasar, maar groeide op in het Rome van Augustinus, waar afgoden werden aanbeden. Hij werkte als dichter en schreef over de zoon van Anchises en zijn reis na de verwoesting van Troje.
regel 76-81
Maar u, waarom keert u weer om naar zo'n
verdriet, waarom niet nu die berg bestegen,
van alle vreugde summum en begin?'

'Wat! bent u die Vergilius, bron en oorsprong
waaruit zo'n rijke vloed van spreken welt?'
gaf ik ten antwoord, met een blik vol schaamte
Dan vraagt Vergelius waarom Dante (reiziger) niet doorzet en toch de berg beklimt, zoals hij van plan was. Dante (reiziger) herkent Vergilius. Vergilius is in de Comedia de personificatie van de menselijke wijsheid. In zijn Eclogue 4 - een brief aan Asinius Pollio - beschrijft Vergilius een nieuwe gouden eeuw door de geboorte van een kind. De pro-Christelijke uitleg ziet deze brief als een Messiaanse Eclogue en een verwijzing naar de geboorte van Jezus. Dante(dichter) schaamt zich, als hij Vergilius herkent en aanspreekt.
regek 82-90
'O, sieraad voor de dichters en hun licht,
de lange, liefdevolle studie die mij
uw boek deed zoeken, kome nu van pas!

U bent mijn meester, mijn geëerde schrijver,
u bent alleen degeen aan wie 'k ontleen
de schone stijl die míj ook eer bezorgde.

Zie daar het beest waarvoor 'k ben omgekeerd,
help mij daartegen, gij, befaamde Wijze:
mijn pols, mijn aderen, alles trilt ervan!'
Dante bekent Vergilius, dat zijn Aeneas als voorbeeld voor zijn eigen dichtwerk heeft gediend, maar dat zijn werk wel eer kreeg, maar beslist nog niet van dezelfde kwaliteit is, als de Aeneas. Hij spreekt Vergilius ook aan met 'autore', wat autoriteit en schepper betekent. Het is een erkenning van Vergilius' meesterschap en de poëtische liefde die Dante hem toedraagt.
regel 91-105
'Je moet een andere route nemen als je,'
was 't antwoord toen hij mij in tranen zag,
'uit deze woestenij nog wilt ontkomen,

want die wolvin waarvoor jij hulp inroept
laat geen mens langs en hindert zó de doorgang
dat wie 't probeert, dat met de dood bekoopt.

Haar aard is zo kwaadwillend en verdorven
dat niet haar razernij en vraatzucht stilt:
die worden na het maal alleen maar erger.

Veel dieren zijn het ook waarmee zij paart
en 't worden er nog meer, totdat de Jachthond
zal komen die haar pijnlijk doden zal.

Die zal zich niet met land of munten voeden,
maar slechts met wijsheid, liefde en met deugd,
en tussen vilt en vilt wordt hij geboren.
Vergilius geeft Dante (reiziger) raad om een andere weg te kiezen. De wolvin zal hem te gronde richten. Het wachten is op een redder; een nieuwe Romeinse keizer(?) die de orde moet herstellen en vrede stichten in Italië.