Verslag 3e hoorcollege
Griekse Kunst 8e-5e eeuw v.Chr.

Ten opzichte van de Pre-Griekse Kunst is er een hiaat van drie eeuwen. Tussen 1100 v.Chr en 800 v.Chr. vinden er veel veranderingen in het Middellandse Zee gebied plaats. Mogelijk door volksverhuizingen en/of natuurrampen. Dit is niet met zekerheid te zeggen.
Rond de 8e eeuw komen verschillende Griekse beschavingen op: Doriërs, Ioniërs en andere Griekse volkeren.
Door handelscontacten vestigen zij zich rond het Middellandse Zee gebied en verspreidden zo hun cultuur.
De Grieken zijn nooit één volk; er zijn zogenaamde stadstaten: kleine bevolkingscentra die autonoom optreden en geen binding hebben met elkaar. De Romeinen hebben veel over de Griekse beschaving geschreven en hun kunst gekopieerd.
De Doriërs vestigden zich in Noord-Afrika, Griekenland, Italië –(Magna Greacia) en Turkije
De Ioniërs vestigden zich in Turkije, het Midden-Oosten en Italië.
Juist in Zuid-Italië hebben veel Griekse volkeren zich gevestigd. Italië was als handelspartner erg belangrijk voor de Grieken.

In de ontwikkeling van de Griekse kunst worden een aantal fasen onderscheiden:

• Geometrische periode 950-700 v.Chr
• Oriëntaliserende periode 700-600 v. Chr.
• Archaïsche periode 600-480 v.Chr.
• Klassieke periode 480-400 v.Chr.
  (tussen 480-450 v.Chr. ‘strenge stijl’)
• Hellenistische periode 400/300-31 v. Chr.

Kunsthistorici denken dat in de geometrische en oriëntaliserende fase in de bouwkunst de grote tempels oorspronkelijk van hout werden gemaakt. Uit periode 800 BCE - 500 BCE zijn geen grote tempelcomplexen gevonden.

Pas in de 5e eeuw v. Chr (de archaïsche fase) wordt er overgegaan met het bouwen van tempels in steen.
De eerste stenen tempels zijn van de Dorische bouworde: massief/robuust/ongedecoreerd. De kunsthistorici spreken van een mannelijke vorm van tempelbouw.
De bouwwijze doet denken aan tempelbouw met hout. De zuilen zijn ontbladerde stammen. Trigliefen: de kopse kant van een houten balk. Op de korte kant staat een driehoekig timpaan. Er zijn geen resten van dakbedekking gevonden. Waarschijnlijk bestond het dak uit hout met dakpannen van terracotta.<
Veel Griekse tempels zijn gevonden in Zuid-Italië en op Sicilië (De tempel van Segesta)
Tekening van een Dorische zuil met schacht en abacus. De zuil staat op de stylobaat

Tempel staat hoger – op een stenen basis. 'Acropolis' betekent 'boven de stad'. De zuilen werden voorzien van cannelures.
De zuilengang loopt rondom de tempel en is van alle kanten benaderbaar. Daarbinnen bevindt zich een het eigenlijke tempelgebouw, dat alleen toegankelijk was voor de ingewijden. In dit gebouw was het eigenlijke heiligdom(naos), eventueel met een voorportaal(pro-naos). Iedere tempel was gewijd aan één godheid. Kunsthistorici denken dat de oorspronkelijke houten tempels gebouwd werden in heilige bossen. De zuilen van de latere stenen tempels stellen dan de bomen voor.

Midden in het heiligdom staat één groot beeld van de godheid: de idolons. Hiervan is ons woord: idool afgeleid.
In de hand kan dit beeld een drietand of een bliksemschicht hebben vastgehouden. Dit detail is niet overgeleverd, vandaar dat het beeld of Poseidon of Zeus kan voorstellen. Gevonden door vissers vlakbij de tempelruïnes. Mogelijk was deze tempel gewijd aan Poseidon. Het beeld vertoont een anatomisch correcte weergave van het menselijk lichaam. De oogholten zijn leeg. Deze waren oorspronkelijk opgevuld met ivoor, glas of zilver.

De tempel zelf staat op een grondvlak(stylobaat). Soms ook nog op een plateau met 2 treden (stereobates). De zuilen staan niet op een onderstuk, maar rechtstreeks op het stylobaat. De schacht van de zuil is op gebouwd uit trommels, die koud gestapeld zijn. De schacht kan versierd zijn met groeven(cannelures) en wordt afgedekt door een eenvoudig kapiteel (echinus). Daarbovenop komt een vierkante steen(abacus) die de eerste dakbalk (architraaf) draagt. Op de eerste draagbalk komt een balk die versierd is met vlakken met groeven(triglieven) en vlakken – soms met relief(metopen). Op de korte zijde bevindt zich het driehoekige timpaan met het fronton, dat met beeldhouwwerk versierd is. Op de nok kan een beeld van de god/godin staan. Op de hoeken zijn soms waterspuwers aangebracht. Deze doen denken aan de latere gargoyles op kathedralen.

Er is waarschijnlijk op paneel geschilderd. Hiervan zijn geen resten gevonden, maar de schilderingen op keramiek versterken dit idee.

De oudste bekende keramiekvondsten laten amfora en kraters zien met geometrische vormen, waarin de aanzet van de bekende meander al zichtbaar is.

In het begin wordt er gebruik gemaakt van diverse kleisoorten die na het bakproces verschillende kleuren geven. Hierdoor denken kunsthistorici dat er overeenkomsten zijn tussen schilders van keramiek en schilderingen op doek of paneel.

Aanvankelijke zijn de decoraties abstract in bandvorm die rondom de vaas lopen. Er zijn randen met ruitjes, driehoeken en een meandervorm. Deze vormen lopen door, wat precisie werk vraagt. Sommige randen zijn voorzien van gestileerde dierfiguurtjes. Kraanvogels, grazende dieren.

Deze vaas is gevonden op een begraafplaats bij Dipylon. Het kan zijn dat dit soort vazen gebruikt werd om een plengoffer voor de doden te brengen. Onder de vaas kunnen gaatjes zijn aangebracht, waardoor de wijn of offerwater op het graf druppelde, zodat ook de dode kon genieten van het offer. Uit opgravingen blijkt dat in graven van mannen veel kraters worden gevonden, terwijl in de graven van vrouw meestal amforen worden meegegeven. Op de Dipylonvaas zijn al meer figuratieve figuren te zien: een begrafenisstoet en krijgers met wagens en paarden. Alles is nog wel gestileerd: brede schouders, smalle taille en brede heupen met lange benen. Er is geen diepte of perspektief.

De naam van de vaas is afgeleid van de schilder Analatos. Geometrische versieringen verdwijnen naar de achtergrond. Op de vaas zijn gestileerde sfinxen te zien. Dit doet vermoeden, dat in deze periode invloeden van handelsbetrekkingen met de Oriënt zijn weerslag vonden in de beschildering van de keramiek. Op de hals zijn mens- en dierfiguren te zien.
Belangrijk is dat de makers van de vazen moesten weten hoe de klei zich gedraagt tijdens het bakproces. Hieruit ontstaan keramieken van roodbakkende klei met zwartfigurige afbeeldingen.

Dit is een zogenaamde kylix een drinkschaal met een zwartfigurige afbeeldingen. De Grieken gingen de mythologische verhalen van o.a. Homerus en de verhalen ronden goden, godinnen en halfgoden gebruiken voor afbeeldingen op keramiek.
De ondergrond van de schaal is roodbakkende klei. De schilder maakt hierop met zwartbakkende klei de figuren. Tijdens het bakproces hecht de zwartbakkende klei zich aan roodbakkende ondergrond. Voor details wordt soms een andere roodbakkende klei gebruikt. Dit wordt niet gedaan om een kunstvoorwerp te creëren. De schalen waren gebruiksvoorwerpen. Doordat de voorstelling ingebakken is, zal deze in het gebruik niet vervagen.

Er zijn vazen gevonden met witte kleifiguren, maar deze kleilaag is aangebracht na het bakken. De witte klei is niet vastgebakken in de ondergrond, geeft wel mogelijkheden tot extra detaillering, maar de verwering is duidelijker zichtbaar.

Lijndetailering werd aangebracht door in de zwartbakkende klei de rode onderlaag zichtbaar te maken. Ook werden contouren van figuren op deze manier aangebracht. De lijntjes werden in de nog zachte klei gekrast met een mesje of een scherpe steentje.

Er komt een omslag van zwartfigurig naar roodfigurig. Hiervoor wordt de figuur uitgespaard in de roodbakkende klei en wordt de achtergrond zwartgeschilderd. Detaillijnen kunnen nu met een fijne kwast met zwartbakkende klei worden ingeschilderd. Details veel nauwkeuriger.

Voor- en achterkant vertonen dezelfde voorstelling, alleen aan de ene zijde is gebruik gemaakt van de zwartfigurig methode, terwijl aan de andere zijde de nieuwere roodfigurige manier werd gebruikt. Vermoedelijk is dit de eerste keer dat een schilder het procedé heeft omgedraaid. De schilder wordt aangeduid als Andokides-schilder naar de keramiek maker Andokides. Naam van schilder is onbekend. Het woord KERAMIEK komt van een wijk in Athene die zo werd genoemd. Daar woonden heel veel ambachtslieden die zich hun bestaan vonden in het draaien, beschilderen en bakken van vazen en schalen.

De Griekse schilderkunst laat een ontwikkeling van de kunstenaar zien naar het perfect uitbeelden van de werkelijkheid. Deze ontwikkeling heeft geduurd van de 8e eeuw tot de 5e eeuw v.Chr. en dient ook nu nog als canon voor het afbeelden van mens- en dierfiguren. In de Westerse Kunst is steeds weer een opleving van de Griekse kunst aan te wijzen.

Mooie voorbeelden van beschilderingen van vazen zijn te zien op de zogenaamde lekythoi.
Lekythoi zijn kleine handzame flesjes gebruikt voor het bewaren van luxe artikelen, zoals reukwaren en parfums. Ze zijn gevonden in graven. Delen zijn wit beschilderd met gedetailleerde voorstellingen. Deze flesjes zijn ongeschikt voor dagelijks gebruikt. De tekeningen wijzen al op de Klassieke stijl van de 5e eeuw, waarin steeds meer anatomisch correct geschilderd wordt. Er wordt gebruik gemaakt van zeer fijne kwastjes.
De namen van Griekse schilders zijn ons bekend via Romeinse schrijvers. Grote schilders waren Zeuxios en Parnhassios. Zij gingen zelfs zover dat ze een wedstrijd met elkaar aangingen om uit te maken wie de beste schilder van de werkelijkheid was. Zeuxios schilderde een schaal met druiven, zo echt, dat vogels naar binnen vlogen om de druiven weg te pikken. Parnhassios had zijn doek verborgen achter een gordijn. Na de demonstratie van Zeuxios vroeg deze zijn rivaal om het doek weg te halen, maar het doek bleek door Parnhassios geschilderd te zijn. Zeuxios erkende in Parnhassios zijn meerdere: ik kon met mijn druiven vogels misleiden, maar jij Parnhassios misleidde een kunstenaar met jouw schilderij.

In de 20e eeuw is uit een ondergronds graf een wandschildering tevoorschijn gekomen, waarop een rij danseressen te zien en profiel, zowel het gezicht als ook de ogen.

In de Tombe van de duiker zijn op de noordwestelijk kant mannenfiguren te zien – jong en oud – die aanliggen aan een maaltijd. De lichamen zijn gespierd en welgevormd, onderscheid tussen oud en jong wordt aangegeven door oudere mannen te schilderen met een baard. Jongemannen zijn baardloos.