Verslag 4e hoorcollege - Homeros Odysseia

Beschrijvingen van steden

Homeros geeft in zijn epos heel secure beschrijvingen van steden. De steden gingen er prat op om in de Ilias of de Odyssee. Ze wezen steeds op het verleden van Homeros. De stadstaat Athene is bij het kopiëren van de teksten tussengevoegd.

De Grieken stichtten koloniën op de eilanden in de Egeïsche Zee. Voordat een kolonie werd gesticht werd eerst het orakel van Delphi geraadpleegd. De priesteressen van het orakel wisten waar nog ruimte was voor een nieuwe kolonie. Als de Grieken uit hun stad vertrokken om elders een nieuwe kolonie te stichten, namen ze uit het pritaneion (lees: gemeentehuis) een kooltje van het eeuwig brandend vuur mee. In de nieuwe kolonie moest dit kooltje brandend blijven, zodat de band met de moederstad behouden bleef. Grieken die vertrokken, moesten vijf jaar in de nieuwe kolonie blijven wonen, pas dan konden ze besluiten om terug te keren.

Iedere kolonie zocht in de werken van Homeros zijn eigen oorsprong. De reizen van Odysseus werden steeds weidser en verder verspreid. Ook de Romeinen wilden teruggebracht worden op Homeros (Aeneis van Vergilius, als stichter van Rome)

Voorbij de Zuilen van Herakles

Volgens Krates van Mallos is Odysseus door de Zuilen van Herakles gevaren. Kratos maakte op basis van Homeros een globe van de aarde. Daarvoor dachten de Grieken dat de aarde plat was en dat het land omgeven was door Oceanos.

Mogelijk is Odysseus ook naar het noorden van Europa gevaren. Sommigen dachten dat hij ook in Engeland en zelfs in Vlissingen is geweest.

Volgens Strabo moeten de teksten van Homeros niet al te letterlijk worden genomen. Het is niet precies te achterhalen wat Homeros heeft bedoeld.

Dante ontmoet Odysseus en Diodomeus
bij de bedriegelijke raadgevers
in de achtste gracht van de Hel
danteworlds.laits.utexas.edu

In Inferno van Dante Alighieri ontmoet reiziger Dante Odysseus en Diodomeus als vlam in de achtste gracht bij de leugenaars. Odysseus vertelt hem dat hij heel veel avonturen heeft beleefd, nadat hij door de Zuilen van Herakles is gevaren. Hij is de evenaar gepasseerd, toen hij toevlucht wilde zoeken op een groot eiland op het zuidelijk halfrond is zijn schip in een storm vergaan. In Dante's wereldbeeld in dit het eiland van het Vagevuur.

Inmiddels is iedereen er van overtuigd, dat alle tochten van Odysseus gebaseerd zijn op fantasie. Een aantal schrijvers is daarin heel ver gegaan.

Joseph Schreiner beweerde dat Odysseus koning was van het Heilige Land. Victor Bérard rustte een zeilboot uit en volgde de reis van Odysseus met de Odysseia in de hand. Hij nam het epos letterlijk: "In het kielzog van Odysseus". Ook Kees Goekoop heeft de reizen van Odysseus gevolgd, maar komt tot een andere conclusie, dan Bérard.

Bij het lezen van de Odysseia moeten in het achterhoofd houden, dat Homeros geen geograaf was. Hij luisterde naar de zeelieden die hem van hun avonturen vertelden. Mogelijk heeft hij zelf niet gereisd. Het Troje dat Homeros beschrijft in de Ilias is op de archeologisch vindplaats niet nauwkeurig te traceren.

Hoe groot de invloed van Homeros' werk is geweest, blijkt wel uit het feit dat de namen uit de Ilias en de Odysseia inmiddels ook op Mars gebruikt zijn om bepaalde plaatsen aan te duiden.

Plaatsen waar Odysseus mogelijk is geweest

Ithaka

Odysseus was koning van Ithaka, Homeros beschrijft Ithaka als een eiland omgeven door zee. In de Oudheid bestond er geen twijfel over de locatie van Ithaka. Het huidige Ithaka claimt natuurlijk dat verleden. Toch denken veel wetenschappers, dat hij een ander eiland bestuurde. Naast degenen die het met de bewoners van het huidige Ithaka eens zijn, zijn er die menen dat Odysseus het eiland Leukas of Keffalonia bestuurde. In het dorp Stauros staat een standbeeld met een buste van Odysseus. Hij draagt een pilos en heeft alle kenmerken die Homeros hem toedicht. In het dorp is een klein museum waarin een aantal bijzondere archeologische vondsten worden tentoongesteld.

In het zuiden van het eiland ligt
de bron van Arethoúsa.
Ook deze plek wordt in de verhalen over
Odysseus benoemd.
Odysseus zou hier na
aanwijzingen van de godin Athena
vermomd als bedelaar zijn heengegaan om de
herder Eumaeus te ontmoeten.
www.rossholidays.nl

Het eiland heeft meerdere grotten. Uit de Odysseia weten we dat Odysseus de geschenken die hij van de Fiaken had gekregen samen met Athena verstopte in de grot van de Nymphen. In een van de grotten heeft de eigenaar in de 19e eeuw een zwaard, een hobo met inscriptie en een plaat gewijd aan Athena gevonden. Later vond hij een bronzen drievoet, maar die verloren gegaan. Begin 20e eeuw vond een Engelse archeologe de brokstukken van twaalf drievoeten met wieltjes. Deze vondst dateert uit een periode vóór dat Homeros de Odysseia schreef. Een andere vondst betreft een scherf van een masker waarop staat dat het gewijd is als gelofte aan Odysseus. Op het zuidoostelijk deel van het eiland ligt de Arethousa bron die door Homeros beschreven wordt. Eumaios, de varkenshoeder, waar Odysseus na zijn terugkeer een tijdelijk onderkomen zoekt, drenkt in die bron zijn varkens. Alle slagers in Griekenland worden Eumaios genoemd. De jonge Heinrich Schliemann heeft opgravingen gedaan naar het paleis van Odysseus. Hij onderzocht ruïnes die al eerder waren opgegraven. Tegenwoordig heeft die plaats Alalkomenes. Hij vond bij het paleis een aantal vreemde vazen met daarin asresten van menselijke botten. Dat dit de as van Odysseus en zijn familie zou kunnen zijn, lijkt onwaarschijnlijk. In de Odysseia is geen sprake van crematies, maar van begrafenissen. Op het noordelijk gedeelte van Ithaka staat nog een tweeduizend jaar oude olijfboom. Dit zou de plaats zijn geweest waar Odysseus zijn oude vader Laërtes terugzag. Andere eilanden claimen ook de thuishaven van Odysseus te zijn, waaronder Sicilië. Dit eiland ligt centraler. In de hoofdstad staat een beeld van Penelope dromend over een groep van twintig ganzen die door een adelaar worden aangevallen. Dit is een metamorfose van het verhaal van de dood van de vrijers.

Asteris

Tussen het vasteland van Griekenland en Ithaka ligt een klein eilandje Asteris. Of dit het eiland is geweest, waar de vrijers een hinderlaag legden voor Telemachos is twijfelachtig. Er zijn geen havens en geen plaatsen die kunnen worden gebruikt als hinderlaag.

Korfu

Op dit het land van de Phaeaken is geweest, werd door de gebroeders Wolff in twijfel getrokken. Zij dachten dat de Phaeaken in het smalste deel van Italië woonden. Nausicaä zegt tegen Odysseus dat in haar land aan twee kanten zee te zien is. In Italië zou dat de Tyrreense Zee en de Ionische Zee kunnen zijn. Op Korfu zijn geen twee zeeën te zien.

Een derde stad die meent het oude land Scheria te zijn is Foça aan de Turkse westkust. Voor die kust ligt een langgerekte stenen vorm die met wat fantasie het platgeslagen schip van de Phaeaken zou zijn toen ze terugkeerden van hun reis om Odysseus naar Ithaka terug te brengen.

Sicilië

Aan het eiland Sicilië worden een heleboel gebeurtenissen toegeschreven. Er zijn maar liefst zeven plaatsen waarvan wordt gedacht dat Odysseus daar de Cycloop Polyphemos zou hebben blind gemaakt. Ook zou Sicilië het eiland zijn waar de koeien van de zonnegod Helios werden geweid.

Odysseus ontsnapt aan Polyphemos
www.theoi.com

Polyphemos was de zoon van Poseidon. Samen met de anderen cyclopen staat hij model voor onvoorstelbare kracht. Van de burcht van Mycene wordt gezegd, dat de muren zijn gebouwd volgens de cyclopische bouw. Dit geeft aan de de muren waren opgetrokken uit reusachtige stenen. Polyphemos en de andere cyclopen die Odysseus ontmoette waren een tweede generatie cyclopen. De eerste generatie cyclopen waren samen met de Titanen en de Hekatoncheiren de kinderen van Gaia en Ouranos. In de strijd van de goden met de Titanen werden zij verbannen naar Tartaros.

De cyclopen waren kannibalen. De mythe van de cyclopen is ontstaan door opgravingen van schedels van een bergolifant. Midden in de schedel bevond zich een groot gat. Dat deed het verhaal ontstaan dat het mensen waren met slechts één oog.

Polyphemos is een tragische figuur. Latere schrijvers krijgen medelijden met hem en dichtten hem een tragische affaire toe met Galatea. Zij had echter een ander minnaar.

Op Sicilië zou zich ook de ingang naar de onderwereld bevinden, waar Odysseus in opdracht van Kirke naar toe moest om van Tereisias, de ziener, zijn toekomst te horen. Er zijn ook verschillende andere plaatsen in het Middellandse Zee gebied die claimen dat zich daar de ingang naar de onderwereld bevindt, o.a. bij Napels en in Griekenland. In de onderwereld was Chairon de veerman die de schimmen over de Acheron zette, mits de schim een stukje goud bij zich had. Was dat niet het geval dan moest de schim 100 jaar wachten.

Odysseus ontmoet Skylla en Charybis
het lykt altijd anders wordpress

Odysseus en zijn mannen ontmoetten de monsters Skylla en Charybis op hun tocht over zee. Gedacht wordt dat hier de zeestromingen in de Straat van Messina tussen Sicilië en het vasteland van Italië worden bedoeld. Homeros beschrijft uitvoerig wat er gebeurt tijdens de ontmoeting met het monster Skylla. In Sperlonga, de grot van Tiberius, staat een reconstructie van het beeld van de Skylla. Keizer Tiberius was ervan overtuigd, dat hij van Odysseus afstamde.

Monte Ciceo, Liparië en het eiland van Kalypso

Monte Ciceo met de
Grot van Circe
www.umbertobossoli.it

In Italië bevindt zich een in zee uitstekende rots, waarvan wordt gezegd, dat zich daar de grot van de tovenares Kirke bevond. Kirke verandert een aantal mannen van Odysseus in zwijnen. Odysseus wil zich wreken, maar Hermes waarschuwt en helpt hem. Bij Monte Ciceo groeit biggekruid. Misschien dat de mythe daarop berust.

Liparië, een eiland ten noorden van Sicilië, zou de thuishaven van de heer der winden, Aeolus. Liparië maakt deel uit van de Eolische eilanden. Aeolus' geschenk aan Odysseus - een zak met daarin opgesloten alle winden - wordt door Odysseus' mannen afgunstig bekeken. Als ze de zak openen, ontsnappen de winden en drijven de schepen in een storm weg van Ithaka. Aeolus jaagt Odysseus weg, als deze voor de tweede keer om hulp komt vragen.

Het grootste raadsel in de Odysseia is de plaats van het eiland van de godin Kalypso. Homeros is daarover heel onduidelijk en vaag. Diverse eilanden hebben zich de naam en de verblijfplaats van de godin toegeëigend.