Serie van 4 hoorcolleges gegeven door Hein van Dolen tijdens de Zomerschool aan de HOVO Erasmus Universiteit. Bij deze hoorcolleges is, naast het boek Odysseus van Hein van Dolen, een beknopte syllabus uitgegeven.
Homerus beschrijft gedetailleerd het paleis van Odysseus. Daarnaast hebben we als bron de opgravingen in Mycene en in Pylos, waar volgens Homerus het paleis van Nestor stond.
De koningen in de Oudheid waren een soort herenboeren. Zij fungeerden in hun gebied als krijgsheer, legeraanvoerder, heerser, rechter en priester.
Het woonhuis/paleis van de koning bood plaats aan zo'n tweeduizend bewoners. Naast de koning en zijn naaste familieleden waren dat edelen en vrij mensen en veel slaven, maar ook bedelaars. Slaven en bedelaars werden menselijk behandeld.
Fresco's uit de Myceense en Minoïsche tijd laten rijk geklede vrouwen zien. Homerus beschrijft de kleding als eenvoudig.
Sandalen werden gedragen als men het paleis verliet. In huis liep men op blote voeten. Op afbeeldingen is Odysseus te herkennen aan de pilos of pileus: een randloos mutsje van vilt. Kleding werd door de vrouw van de heerser en haar dochters zelf gemaakt. In de Odyssee heeft koningin Arete, de vrouw van Alcinous, het kleed gemaakt dat Nausicaä aan Odysseus leent. Helena geeft Telemachos een kleed als hij tijdens zijn zoektocht naar nieuws over zijn vader aan het hof komt van Menelaos.
Vrouwen maakten zich op en verzorgden hun huid met oliën. Het haar werd gevlochten en in lange vlechten los gedragen.
Het belangrijkste element bij elke maaltijd was brood. Het werd het mengsel van de wijsheid genoemd. Van meel werd een brij gemaakt die in de zon werd gedroogd. Het resultaat was een hard broodachtig product.
Er waren drie maaltijden
Bestek was onbekend. Soep werd genuttigd door middel van een uitgehold stuk brood, dat als lepel dienst deed.
Vlees werd door de heer des huizes bereid met verschillende kruiden. De vetste stukken werden geserveerd voor eregasten.
Vis werd niet gegeten. Helden eten geen vis. Vissen werden gebruikt als offer voor Poseidon. De oude Grieken gingen niet graag de zee op om te vissen. De zee zat vol met monsters. In het Grieks bestond geen woord voor "ZEE". In latere tijd eten de Grieken wel vis en werd vlees gebruikt voor offerplechtigheden.
Fruit en groente bij een maaltijd waren onbekend. Olijfolie werd gebruikt om zalven van te maken en om kleding te laten glanzen.
Een gast kreeg als welkomsdrank kykeion, een aangelengde wijn opgediend in een kylix. De wijn had een hoog alcoholpercentage. Het was een soort likeur, rood van kleur en zoet en moest worden aangelengd met water. Eén deel wijn op twintig delen water. Grieken dronken nooit onaangelengde wijn, dat deden alleen de barbaren. In de Odyssee doet Helena, de vrouw van Menelaos opiumkruiden in de wijn, zodat de aanwezigen hun verdriet zullen vergeten. Deze kruiden werden via Cyprus uit Egypte naar Griekenland gebracht.
De goden kenden geen geluk in hun huwelijken. Huwelijksgeluk was slechts voorbestemd voor mensen. Odysseus en Penelopeia hadden een heel goed huwelijk.
Bij het sluiten van een huwelijk had de bruid niets te vertellen. Het waren haar ouders die een geschikte bruidegom voor haar zochten. De kandidaat gaf de ouders een bruidsgeschenk, dat konden ook koeien zijn. Vee vertegenwoordigde een bepaalde waarde. Waren er meerdere kandidaten, dan werden er wedstrijden georganiseerd. De winnaars kreeg de bruid. Tijdens de bruiloftsfeesten werden de bruid en de bruidegom begeleid door fakkeldragers.
In de tijd van Homeros bestond er geen probleem rond de maagdelijkheid van de bruid. Er was een grote achting voor vrouwen en zij konden met hun dienaressen vrij door de stad lopen. Pas later werden in Athene de vrouwen opgesloten.
Als de goden Apollo en Artemis hun pijlen op mensen richtten, stierven de mensen een natuurlijke dood. De ceremonie rond de doden waren geen begrafenisrituelen. De doden werden verbrand. Archeologische vondsten hebben aangetoond, dat er ook graven zonder crematie waren.
De botten van de overledene werden uit de as gehaald, nadat het vuur met wijn was gedoofd en in een amfoor bewaard. Deze amfoor werd bijgezet in een grafheuvel.
De psyche van de overledene ging naar de onderwereld Hades en werd voorgesteld als schim die het lichaam via de mond verlaat. De schimmen werden door Hermes begeleid. Ze moesten binnen veertig dagen de ingang van de onderwereld vinden. Het kwam voor dat er geen lijk was. Om er toch voor te zorgen, dat de schim naar de onderwereld kon reizen, moesten de nabestaanden drie keer de naam van de overledene zeggen en thuis een lege grafheuvel - een cenotaph - voor hem oprichten.
De overledene moest een aantal voorwerpen meenemen. Aan Charon moest hij een stukje goud overhandigen, zodat de veerman hem zou overzetten. Cerberus - de Hellehond - moest worden afgeleid met twee honingkoeken. Daarna moest de schim voor de rechters van de onderwereld verschijnen. De gewone stervelingen werden naar het veld van de Slaapweide gebracht; helden kreeg een plaats op de Elyseïsche velden. Wie de goden had beledigd, of benadeeld werd verbannen naar het diepste gedeelte van de onderwerld: Tartaros. Opvallend was dat geen van schimmen gestraft werd voor wangedrag tijdens het leven.
Het leven in de onderwereld was een troosteloos bestaan. Volgens de schim van Achilles ging je er "dood" van verveling. Hij waarschuwde Odysseus om de dood niet te mooi voor te stellen. Eigenlijk was deze opmerking een aanbeveling om van het leven te genieten, daarna was er niets meer dat de moeite waard was.
Odysseus ging naar de onderwereld op dringend advies van Kirke. Hij moest de ziener Teiresias raadplegen over zijn terugkeer naar Ithaka en de rest van zijn leven. In de onderwereld ontmoette Odysseus ook de schim van zijn moeder. Van haar hoorde hij wat er tijdens zijn afwezigheid met zijn familie was gebeurd. Zij vertelde hem dat Penelopeia werd lastgevallen door vrijers die meenden dat Odysseus niet meer zou terugkeren.
Contact met de goden was mogelijk door een gebed. De gebedshouding was staand en was altijd een gemeenschapsgebed. Het gebed werd niet in tempels gehouden. De aanwezigen brachten plengoffers van wijn uit grote bekers, maar koeken, eerstelingen van de kudde en andere dieren. Voor iedere god werd een apart dier geofferd.
Veel goden hadden een eigen dier als symbool. Voor Zeus werd altijd een witte stier geofferd. De dieren werd met één haal de keel doorgesneden. Het beste deel van het dier werd als offer aan de godheid op een altaarsteen verbrand. Prometheus had bij een offer de goden bedrogen door de botten te omwikkelen met spek en deze aan de goden te offeren. De beste delen had hij zelf behouden.
De goden bewoonden de Olympus, een berg op het vasteland van Griekenland. Deze plaats berust puur op fantasie. Homerus beschrijft het leven van de goden met veel aandacht voor details. De goden waren onsterfelijk en altijd vreselijk jaloers. Ze werden voorgesteld met menselijke eigenschappen en waren beslist niet volmaakt. Toch mochten mensen zich niet beroepen op het gedrag van de goden. Wie dat deed was heel overmoedig.
In de Odysseia worden Zeus en Athena opgevoerd. Als goden een eed zweerden bij het water van de Styx, de rivier van de onderwereld, beloofden ze dat ze altijd de waarheid zouden zeggen. Godenvergaderingen op de Olympus verliepen altijd erg chaotisch.
Athena beschermde Odysseus en zijn zoon Telemachos. Soms deed ze dat in haar ware gedaante, maar ook wel nam ze de gestalte aan van een vogel, of een oude mentor. Odysseus en Athena zijn allebei intriganten en aan elkaar gewaagd. Dit wordt vooral duidelijk als Odysseus in het geheim op Ithaka is teruggekeerd.
Normaal werd er gebruik gemaakt van het zeil. Odysseus vertrok met twaalf schepen elk met vijftig man. Dit is een normale bezetting. De Grieken waren niet gek op de zee en maakten gebruik van de eilanden om van haven naar haven te varen. Het oog op de boeg - opgebracht met de encaustiek techniek - diende om het gevaar af te weren. De schepen waren zwart geteerd om het hout te beschermen tegen paalworm.
In de jaren vijftig van de 20e eeuw werd het Myceense schrift - Lineair B - door een niet-classicus Michael Ventris ontcijferd. Hij deed dit door van 900 gevonden tabletten de uitgangen te vergelijken. De tabletten bleken een inventarisatie van een voorraad te zijn.
Bij Homeros vinden we niets over geschreven taal. In de tijd van Homeros hebben de Grieken de taal van de Phoeniciërs overgenomen en werd er geschreven op papyrus.
De Odysseia was bestemd om te worden voorgedragen. Het hele verhaal moest verteld kunnen worden in drie dagen. Het verhaal moest overzichtelijk en inzichtelijk zijn. Het is niet bekend wie de opdracht heeft gegeven om het epos op te schrijven. Er was een grote hoeveelheid papyrus voor nodig.
Pas in 550 v.Chr. bestond er met zekerheid een geschreven versie van de Ilias en de Odysseia. Dat vertelt Herodotus. Hij heeft delen overgeschreven in het archief van Athene.
Toen de export van papyrus werd verboden, begonnen de Grieken in Pergamon diervellen te prepareren. Hieruit ontstond het gebruik van perkament. De oudste Codex van Homerus' verhalen die bewaard is gebleven dateert uit 400 AD en was gemaakt in Byzantium. Dankzij het Byzantijnse Rijk zijn heel veel oude verhalen uit de klassieke erfenis bewaard gebleven.