Verslag 3e hoorcollege - Homeros Odysseia
Beeld van de godenwereld
Het beeld dat Homerus schetste van de godenwereld in de Ilias en de Odyssee is door de Griekse wereld overgenomen. Echt respect voor de goden werd in het epos niet weergegeven. De goden werden met menselijke eigenschappen voorgesteld en konden zeer wispelturig zijn.
Overspel, huwelijkse ontrouw waren schering en inslag in de Griekse goden wereld.
Een mooi voorbeeld is het verhaal van Ares en Afrodite. Afrodite was gehuwd met Hephaistos. Hij was mank en geen adonis. Ares verleidde Afrodite, maar Hephaistos kwam erachter en betrapte de twee toen ze vast kwamen te zitten in een net, dat hij boven zijn huwelijksbed had geweven. Hij riep de andere goden als getuigen van Afrodite's ontrouw. >/p>
In de Republiek onder Plato werd Homerus niet op de scholen gelezen. Plato vond dat Homerus weinig bijdroeg om respect voor de goden aan te leren.
Afkomst van Odysseus
Laërtes, een kleinzoon van Zeus en de vader van Odysseus heeft nooit kunnen verkroppen, dat zijn zoon naar Troje vertrok om te vechten voor Menelaos en Agamemnon. Odysseus was al met twintig jaar koning van Ithaka en gehuwd met Penelopeia. Na het vertrek van Odysseus is Penelopeia heerseres op Ithaka.
Laërtes is niet de echte vader van Odysseus. Odysseus' moeder Antikleia, de dochter van Autolykos, was zwanger van Sisyphos toen ze naar Ithaka kwam. Dit staat niet in de Odyssee, maar is beschreven door Sophocles. Odysseus heeft zijn listigheid en sluwheid van zijn vader en grootvader geërfd. Odysseus is in een grot geboren. Autolykos zijn grootvader heeft hem in een boze bui zijn naam gegeven. De naam zou betekenen: "ik ben vertoornd" (odyssamos), maar kan ook verwijzen naar Olysseus of Ulysses wat "gewond aan de dij" zou betekenen.
Odysseus heeft aan zijn been een litteken van een wond die hij had opgelopen tijdens een jachtpartij aan het hof van Autolykos. Een zwijn verwondde met zijn slagtand voordat Odysseus het dier kon doden. De wond werd door zijn neven verbonden, maar Odysseus hield er een kenmerkend litteken aan over. Het litteken dat hij van deze wond overhoudt is belangrijk bij zijn terugkomst op Ithaka. Zijn voedster Eirykleia herkent hem eraan, als ook zijn varkenshoeder en de koeherder.
Huwelijk met Penelopeia
Tyndareus, heerser van Sparta en pleegvader van Helena, prinses van Sparta, vroeg Odysseus, tijdens diens verblijf in Sparta om raad over de huwelijkspartner voor zijn dochter. Tyndareus was bang dat als hij aan een van de kandidaten de voorkeur zou geven, de afgewezen mannen zijn vijanden zoud worden. Odysseus adviseerde hem om alle vrijers van Helena een eed te laten zweren, dat ze de toekomstige echtgenoot en Helena altijd zouden bijstaan mochten er problemen ontstaan. De keuze valt op Menelaos.
Odysseus wilde graag trouwen met het nichtje van Helena, Penelopeia. De dochter van Tyndareus' broer Icarios. Zij had nog meer vrijers, zodat een hardloopwedstrijd moest beslissen wie haar als echtgenoot krijgt. Odysseus won de wedstrijd. De moeder van Penelopeia was een nyade die gered was door de pènelops, de purpereenden, nadat haar vader haar in het water had gegooid, omdat hij meende dat ze zijn lijkwade aan het weven was. Het was echter de wade van overdracht in het huwelijk.
Penelopeia moest kiezen of ze Odysseus wilde volgen. Ze nam de sluier voor haar gezicht weg en daarmee stemde ze in met overgave aan de bruidegom. Odysseus en Penelopeia kregen een zoon: Telemachos. Diens naam betekende: van verre wachtend. Odysseus was trots op zoon. Odysseus was de enige die zich tijdens alle gebeurtenissen zelf voorstelde. Hij was nog onbescheiden.
Voorspel op de Trojaanse oorlog
Paris, prins van Troje, kwam op bezoek bij Menelaos in Sparta. Hij zag Helena en raakte volledig in de ban van haar schoonheid en dat was wederzijds. Afrodite had hem beloofd, dat hij met de mooiste vrouw op aarde zou trouwen. Paris en Helena vluchtten naar Troje. De helden waren nu gehouden aan hun eed om Menelaos bij te staan. Iedereen leverde schepen en strijders. Het orakel vertelde Odysseus dat hij twintig jaar niet zou thuiskomen. Dat viel hem zwaar, omdat hij zijn vrouw en zoon, die nog een baby was te moeten verlaten. Hij verzon een list. Toen Palamedes naar Ithaka kwam om Odysseus aan zijn eed te herinneren, deed Odysseus of hij waanzinnig was. Hij ploegde het land en zaaide zout. Palamedes legde de kleine Telemachos voor de ploegschaar. Odysseus ontweek zijn zoon. Zo wist Palamedes dat Odysseus volkomen bij zijn verstand was. Odysseus leverde twaalf schepen met 600 man strijdvolk, als hulp. Odysseus vergaf Palamedes zijn list niet. Tijdens de Trojaanse oorlog deed Odysseus voorkomen, dat Palamedes verraad had gepleegd. Hij werd door Odysseus en Diomedes gestenigd. Deze versie komt niet bij Homerus voor.
Odysseus als koning
Odysseus was als koning van Ithaka mild en rechtvaardig. Hij werd wel afgeschilderd als de man van duizend listen. Een belangrijk kenmerk in Odysseus' karakter, was zijn hebzucht, waardoor hij soms zijn leven en dat van zijn makkers in gevaar brengt. Dit blijkt op verschillende momenten in het verhaal.
- Denk hierbij aan het bezoek aan de grot van de Cycloop, waar Odysseus per se wilde wachten op de thuiskomst van de gastheer, omdat hij verwachtte gastgeschenken te krijgen, ondanks het feit dat zijn mannen hem smeekten om naar de schepen teruggaan.
- Aangekomen aan het hof van Alkinoös vlijt hij de koning en zijn hofhouding om de goede ontvangst, het uitzicht op een behouden thuisreis, maar vooral om de mooie geschenken.
- Bij zijn bezoek aan het Eiland van de Winden kreeg van Aiolos een zak waarin alle winden zaten opgesloten. Zijn makkers dachten dat Odysseus goud en zilver had gekregen en dat niet met hen wilde delen. Toen zij de zak openden, ontsnapten de winden en bliezen de schepen naar de open zee.
Telemachos was veel minder hebzuchtig. Toen Menelaos hem paarden aanbood als geschenk, weigerde Telemachos de gift, omdat paarden op Ithaka van weinig nut zouden zijn. Waarschijnlijk zou Odysseus de paarden wel geaccepteerd hebben.
Odysseus' wreedheid
Al tijdens het bezoek aan de Cycloop toonde Odysseus zijn wrede karaktertrekken. Ook al was het blindmaken van Polyfemus een daad van levensbehoud, de manier waarop Odysseus het verhaal bij de Faiaken vertelde was gruwelijk.
Nog gruwelijker is de marteling van de dienaressen die zijn vrouw en zijn zoon tijdens zijn afwezigheid hadden bedrogen met de vrijers. Uitvoerig staat omschreven, dat hij ze laat ophangen, zodanig dat hun voeten net niet de grond raken. In detail wordt verteld op welke manier de vrijers een voor een sterven en de marteling van de geitenhoeder.
In sommige van de 24 twintig boeken druipt het bloed van de pagina's.
Leugens en listen
Liegen, onwaarheid spreken en fantaseren werd door de Grieken niet veroordeeld. Het duidde eerder op een listige en inventieve geest.
In de Ilias en de Odyssee komen meerdere scènes voor, waarin Odysseus liegt ten eigen bate.
- In boek 24 dist Odysseus een heel verzonnen verhaal op tegen zijn vader Laërtes, voordat hij zich uiteindelijk bekent maakt.
- Bij zijn terugkeer op Ithaka verwijt Athena hem dat hij en zij aan elkaar gewaagd zijn, als het om verzonnen verhalen gaat.
- Ook bij de varkenshoeder vertelt Odysseus een verzonnen verhaal over zijn afstamming van een Kretenzisch vorstenhuis.
- Toen Agamemnon op Aulis een hert van de godin Artemis had gedood, kon de vloot niet uitvaren, omdat de godin alle winden tegenhield. Om de godin tevreden te stellen moest Agamemnon zijn dochter aan haar offeren. Odysseus adviseerde om Iphigeneia met het voorwendsel dat zij de bruid van Achilles zou worden naar Aulis te laten komen. In plaats van een huwelijk werd de jonge vrouw geofferd aan Artemis.
- Achilles was een belangrijk deelnemer aan de aanval op Troje, maar Thetis, zijn moeder had hem ondergebracht bij een bevriende vorst. Daar groeide de held op als meisje. Odysseus liet de vrouwen allerlei snuisterijen zien, maar Achilles koos een zwaard en schild en verraadde daarmee zijn aanwezigheid.
- Philoktetes werd door een slang gebeten tijdens een landing op een van eilanden. De wond stonk verschrikkelijk. Odysseus liet hem achter op Lemnos met een boog en pijlen van Herakles, zodat hij wel zou kunnen jagen. Later bleek uit een orakel dat die pijlen belangrijk was om Troje in te nemen. Philoktetes moest worden overgehaald om mee te gaan naar Troje. Odysseus ging met de zoon van Achilles naar Lemnos en liet de jongeman een verhaal ophangen, dat hij terugging naar Griekenland, terwijl de opzet was om Philoktetes naar Troje te brengen.
- Naast Nestor was ook Odysseus een begenadigd spreker. Agamemnon plaatste Odysseus' schip zodanig tussen de andere schepen dat Odysseus naar alle kanten hoorbaar was.
- Tijdens het beleg van Troje vermomde Odysseus zich als bedelaar en ging zo de belegerde stad binnen. Hoewel Helena hem herkende, verraadde ze hem niet. Odysseus stal het Palladion uit de tempel van Athena en verliet Troje via de riolen. (niet in Odyssee)
- Het paard van Troje (niet door Homeros vertelt) was ook een krijgslist van Odysseus. Op aanraden van Athena bouwden de Grieken een enorm houten paard. In de buik kropen een aantal Griekse krijgers. De inwoners van Troje haalden het paard in triomf de stad binnen, toen ze dachten dat de Grieken waren weggevaren. 's Nachts kropen de Grieken uit de buik van het paard en openden de poorten van de stad. Dat luidde de val van Troje in.
Odysseus' avonturen bij andere Griekse en Romeinse schrijvers
Niet alle karaktereigenschappen van Odysseus worden in de Odysseia verteld. Naast de vertellingen in de Ilias, hebben verschillende antieke schrijvers en dichters voortgeborduurd op de gebeurtenissen bij Troje en de helden. Zo is er een omvangrijke verhalencyclus ontstaat, die ook veelal mondeling werd doorgegeven.
- Het offer van Iphigeneia is beschreven in Ifigeneia in Aulis van Euripides
- Het drama rond Philoktetes vinden we in Filoktetes van Sophocles
- Odysseus' talent voor spreken komt op verschillende plaatsen in de Ilias naar voren.
- In de Ars Amatoria roemt Ovidius Odysseus vooral om zijn gladde tong en welsprekendheid
- De waanzin van Ajax nadat Agamemnon de wapenuitrusting van Achilles aan Odysseus had toegewezen staat in Ajax van Sophocles
- Ajax' rancune tegen Odysseus blijkt uit zijn houding, als Odysseus hem in de onderwereld ontmoet en aanspreekt. Dit verhaal staat in Odysseia boek 11.
- Het stelen van het paladium en Odysseus' ontmoeting in Troje met Hekabe, de vrouw van Priamus wordt verteld in Hekabe van Euripides.
- Naar het verhaal van het paard van Troje wordt verwezen in Vergilius' Aeneïs, door de zanger van de Phaeaken, door Odysseus zelf als Achilles in de onderwereld ontmoet en door Menelaos bij het bezoek van Telemachos.
- De dood van Hektor's zoon Astyanax wordt door Euripides in Trojaanse vrouwen verteld.
Afbeeldingen
De verschillende winden staan gegroepeerd rond de windroos
De winden die Odysseus in een dichtgebonden geitenleren zak kreeg van Aiolus, zodat hij snel en veilig Ithaka zou kunnen bereiken.
- Skirion - noordwestenwind
- Boreas - noordenwind
- Kaikias - noordoostenwind
- Apeliotes - oostenwind
- Eurus - zuidoostenwind
- Notus - zuidenwind
- Lips - zuidwestenwind
- Zephyrus - westenwind
De windrichting was voor de Grieken belangrijk, omdat hun schepen niet "aan de wind" konden zeilen. Dit kwam door het ontwerp van de schepen met groot razeil en een platte bodem met alleen een kielbalk die van onderen over de hele lengte van het schip liep.
Helena van Troje was de geschaakte minnares van Paris, zoon van koning Priamus van Troje. Ze was getrouwd met Menelaos van Sparta. Haar verdwijning met Paris was de aanleiding tot de Trojaanse oorlog. Wanneer de Grieken eindelijk de stad hebben veroverd en Menelaos Helena weerziet, wil hij haar in eerste instantie doden, maar hij valt voor haar schoonheid en schenkt haar genade. Ze reizen terug naar Sparta, waar ze later de zoon van Odysseus, Telemachos, ontvangen, als die op zoek is gegaan naar informatie over zijn vader, die al twintig jaar weg is.
Volgens de overlevering heeft keizer Tiberius in een grottenstelsel bij Sperlonga enorme beeldengroepen laten maken die de avonturen van Odysseus uitbeelden. Slechts twee beeldengroepen hebben de vernieling door middeleeuwse monniken gedeeltelijk overleefd: een beeldengroep die de ontmoeting met Scylla uitbeeld en de blindmaking van de cycloop Polyphemos. De beeldengroepen zijn gemaakt door de makers van de Laöcoongroep die in het Vaticaans museum te bewonderen is. De beelden zijn gereconstrueerd. In beide groepen is Odysseus duidelijk te onderscheiden door de pilos die hij als hoofddeksel gebruikt. De kop van Odysseus uit de Scylla groep is in ongeschonden staat terug gevonden.
Penelope is de trouwe echtgenote van Odysseus die twintig jaar op de terugkeer van haar man wachtte. Ze weerstond de druk van de vrijers om een nieuwe echtverbintenis aan te gaan. Als Odysseus terugkeert naar Ithaka en zich uiteindelijk bekend maakt, stelt ze hem op de proef door haar dienaressen opdracht te geven het huwelijksbed weer op de juiste plaats te zetten. Als Odysseus daarop woedend vraagt wie de stam van de olijfboom onder het bed heeft weggehaald, weet Penelope, dat hij werkelijk Odysseus is. Het geheim van het bed was alleen aan Odysseus en Penelope bekend. Voor het bed had Odysseus een olijfboom afgezaagd en de wortelstronk gebruikt om het bed op te bouwen. Daar omheen bouwde hij zijn paleis. Het bed was niet te verplaatsen.
Waar het Ithaka van Odysseus werkelijk heeft gelegen is nog altijd een punt van veel discussie onder wetenschappers. De bewoners van het huidige Ithaka houden vol dat hun eiland het koninkrijk van Odysseus was, maar dat is niet zeker. Er zijn kenmerkende plaatsen die Homeros in zijn verhaal noemt, maar de bewijzen zijn niet sluitend.