Verslag 13e hoorcollege
Pelgrims,relieken en de Romaanse bouwkunst

Op heiligen.net is de legende rond St.Foye te lezen.

De reliekschrijn van St.Foye dateert van uit de late 9^e eeuw en is de enige Middeleeuwse schrijn die overgeleverd. De schrijn is gemaakt van hout en belegd met goud en juwelen. Het beeld bevat delen van de schedel van de heilige.
Oorspronkelijk stond de schrijn – tegenwoordig te zien in het kloostermuseum – aan de oostkant van de kloosterkerk, waar de Middeleeuwse pelgrims op weg naar Santiago de Compostela stopten om te bidden voor een veilige reis en andere zegeningen.

In 1010, doet een van de monniken Bernard d’Angers verslag van de gebeurtenissen rond het beeld:

De mensenmassa die zich op de grond wierp was zo dicht, dat het bijna onmogelijk was om te knielen… Als ze het beeld voor de eerste keer zagen, geheel van goud en schitterend van de juwelen, terwijl het hen aanstaarde met een menselijke blik, dacht de meerderheid van de boeren, dat het beeld hen inderdaad aankeek en hun gebeden verhoorde met haar ogen.

De St.Sernin is het voorbeeld van een Romaanse pelgrimskerk. Rond het koor is een deambulatorium met straalkapellen. In iedere kapel stond de reliekschrijn van een heilige. Vaak ook van de stichter van de kerk.

Relieken werden geclassificeerd in drie ordes: 1.Het reliek is een deel van de heilige geweest. (botten, tanden, haar)
2.Het reliek is met de heilige in aanraking geweest. (sandaal, heilige kruis, spijkers)
3.Het reliek is met een object in aanraking geweest dat een heilige heeft aangeraakt. (handje aarde uit het heilige land)

Relieken werden bewaard in reliekschrijnen. De vorm van de reliekschrijn laat soms zien wat de schrijn bevat, maar het kan ook een stuk kunstnijverheid zijn waarin goud, email cloisoné, juwelen en spolia zijn verwerkt.
Van de juwelen was onder andere bergkristal heel geliefd. Veel gelovigen dachten dat dit versteend water was. Om er zeker van te zijn dat de echtheid van het reliek niet kon worden betwist, werden er door de kerk certificaten van echtheid uitgegeven. Vaak werden deze briefjes, de zogenaamde sedula in de reliekschrijn verwerkt.

De levens van heiligen (hagiografieën) zijn in de Legenda Auria opgetekend door de aartsbisschop van Genua, Jacobus de Voragine. Deze verhalen vormen een inspiratiebron voor veel kunstenaars.

Ursula was een prinses in Zuid-Engeland. Zij was een christen, maar haar vader was een heiden. Hij had een echtgenoot voor haar uitgezocht, maar die was ook een heiden. Ursula wilde wel met hem trouwen, maar ze wilde eerst op pelgrimstocht naar Rome om de paus om de zegen te vragen voor dit huwelijk. Haar vader stemde met haar verzoek in en Ursula vertrok vergezeld van 11.000 maagden. Ze worden door de paus ontvangen en Ursula krijgt de zegen van de paus. Op de terugweg wordt het gezelschap overvallen door de Hunnen en alle 11.000 en 1 maagden worden verkracht, vermoord en afgeslacht.

Dit verhaal levert in één keer 11.000+1 heiligen op, want allen zijn de marteldood gestorven. Nu wil het verhaal, dat in de buurt van Keulen een grafveld gevonden is uit de tijd van Ursula’s reis. De botten die werden opgegraven vertoonden alle zwaardslagen. Het bisdom van Keulen was in één klap het centrum voor de verering van de Heilige Ursula en haar 11.000 gezellinen. Er is in de kerk die aan haar is gewijd een speciale grafkamer ingericht met de opgegraven botten. In nissen en op het altaar staan verschillende reliekschrijnen in de vorm van bustes waarin delen van de schedels worden bewaard.

Rond het maken van reliekschrijnen ontstaan een ware industrie. Vooral de stad Limoges was bekend om zijn reliekschrijnenmakers. De vorm van deze schrijnen is gemakkelijk te herkennen: het is veelal een kistje met een zadeldak. De kistjes konden door de opdrachtgever naar eigen believen van versiering worden voorzien.

Toch worden er ook nog hele bijzondere reliekschrijnen ontworpen. Sommige als kleine beeld: een reliekstatuette.

Op de feestdagen rond de heilige wordt de reliekschrijn in processie rondgedragen en is er speciale mis voor de gelovigen.
De processie van de Heilige Maria Magdalena op 22 juli wordt in Vezelay gevierd met een processie die van onderaf in het dorp naar de basiliek op de heuveltop gaat.

In de Dom van Keulen bevindt zich een grote reliekschrijn met de schedels van de Drie Koningen. Deze Driekoningenschrijn is een houten kist bekleed met bladgoud en afbeeldingen van heiligen en apostelen op de lange kant.
Op de korte kant is het een tonende reliekschrijn: hier staan de Drie Koningen afgebeeld.

De Kathedraal van Speyer heeft een enorm westwerk als herhaling van het transept. De kerk krijgt hierdoor een typische H-vorm.

Om de enorme muurvlakken van een Romaanse kerk wat decoratiever te maken, worden op de buitenmuren zogenaamde lisenen (1) en boogfriezen (2) aangebracht. Deze ornamenten hebben geen functie in de bouwconstructie.

De stenen muren dragen de druk van de rondbogen. Kenmerkend voor de Romaanse bouwstijl is dan ook grote muren en kleine ramen. De muren zijn zwaar en dik. Ook de galerijen uitsluitend ontworpen het verluchtigen van het uiterlijk van het gebouw

In de crypte van de Kathedraal van Speyer wordt nog de alternerende bouwstijl toegepast. De zuilen dragen een deel van het cryptegewelf, maar de pijlers dragen ook de druk van de erboven gelegen kerk.
De gewelven zijn tongewelven die elkaar kruisen. De druk op de top van het gewelf is het grootst. Deze wordt via het kruisgewelf afgevoerd naar de zuilen.

In het middenschip ondersteunen pijlers met halfzuilen de gordelbogen. Op deze extra verstevigde pijlers wordt ook via het kruisgewelf de zijwaartse druk afgevoerd.
Deze vorm van bouwen komt vooral het Duitstalige gebied voor. In Italië wordt nog lang de echte basilicabouw toegepast met een balkenplafond. Ook het Romeinse tongewelf komt voor bij de eerste bouw van hogere kerken, maar een tongewelf kan niet makkelijk de zijwaartste druk afvoeren.

Het Benedictijner klooster Maria Laach heeft aan de westkant nog een groot atrium. De lisenen en de rondboogfriezen zijn hier aangebracht met donkere steensoorten.

Om de enorme druk van het gewelf te kunnen opvangen waren zware pijlers meestal niet genoeg. Aan de buitenzijden werd vaak extra ondersteuning aangebracht in de vorm van steunberen en luchtbogen. Hierdoor wordt de indruk van een Romaanse kerk aan de buitenzijde versterkt als een massief bouwwerk.

Worden in de Duitstalige gebieden de Romaanse kerken versierd met rondboogfriezen en lisenen in Frankrijk wordt gekozen voor het gebruik van verschillende steensoorten en het trapgewijs bouwen van het transept om de kerk minder zware indruk te laten maken.

De Saint Paul in Issoire heeft op de apsis een zogenaamde blinde galerij. Achter de zuiltjes begint de draagmuur van de apsis. Ook hier wordt met geometrisch metselwerk een decoratief accent aangebracht.

De Saint Savin sur Gartempe is een Romaanse hallenkerk. Hierbij zijn de gewelven van het middenschip en de zijbeuken op dezelfde hoogte gebouwd. Het middenschip van deze kerk is een tongewelf, wat als extra voordeel had, dat er makkelijk fresco’s op konden worden aangebracht.

Cluny was vooral voor de uitbreiding van kennis en wetenschap bijzonder belangrijk. Van de enorme kloosterkerk is alleen nog een stuk van het zuidelijk transept met de achthoekige toren over. De kerk moet 187 meter lang zijn geweest bij een hoogte van 29,5 m.

Op deze digitale reconstructie is te zien dat de beide transepten in getrapte vorm waren uitgevoerd.

In Italë is de Romaanse bouwstijl min of meer een voortzetting van de bestaande manier van bouwen. De Romeinen kenden de rondboog al. Daarnaast zijn er ook veel invloeden van de Byzantijnse kunst.
Voor baptisteria wordt vaak gekozen voor de centraalbouw, soms in cirkelvormig, soms octagonaal. Dit baptisterium van San Giovanni in Vigolo Marchese staat naast de kerk. De massieve halfzuilen dienen als steunberen. De ramen zijn klein – schietgaten. De binnenkant is donker door het weinige licht dat naar binnen kan vallen.
Ook de San Vitale, die van binnen schitterende mozaïeken bevat, is aan de buitenzijde een log en ontoegankelijk bouwwerk. Ook hier luchtbogen en steunberen om de druk van de gewelven op te vangen.

De San Frediano in Lucca is Toscaans Romaanse kerk. Lucca was een van de vele zelfstandige steden die ook een eigen kathedraal of basiliek wilden hebben. De voorzijde is versierd met marmer. Aan de zijkanten van de kerk is gewoon baksteen gebruikt met de gewone Romaanse kenmerken.
Bijzonderheid van deze kerk is dat het mozaïek aan de voorzijde een raampje bevat. In het bovenste deel staat Christus afgebeeld als Majestas Domini. Daaronder was een fries met de apostelen met in het midden Maria.
Toen de kerk klaar was, vond men toch dat er wat weinig licht naar binnenviel. Om dat te verbeteren werd de beeltenis van Maria opgeofferd en kwam op die plaats een smal venster.
Ook staat deze kerk niet precies oost-west georiënteerd omdat de kerk dan tegen de stadswal zou aankomen en dat was ontoelaatbaar.

De San Miniato al Monte gevelversiering van gewone natuursteen. Witte en groene stenen worden gebruikt voor het ontwerpen van architectonische vormen.
De San Miniatio heeft als veel Italiaanse kerken nog een balkenplafond. Daardoor konden de kerken niet vertikaal hoger worden.

Ook dit baptisterium is gedecoreerd met witte en groene stenen. Het baptisterium is gebouwd als acht: iedere zijde wordt gezien als dag in de schepping. De 8^e zijde is de 8^e scheppingsdag: de dag waarop de mens wordt gedoopt.
De versiering is in geometrische klassieke stijl. Er is kleine rechthoekige apsis die doet denken aan de pelgrimstas de capsella. De kapitelen zijn uitgewerkt als korintische kapitelen met acanthusbladeren.

De toren van Pisa – de campanile bij de kathedraal van Pisa met daarvoor het baptisterium. De onderkant is in de Romaanse stijl, maar de bouw duurde tot de 14^e eeuw en daardoor zijn er ook stijlelementen van de gotiek in terug te vinden.